Dịch bệnh và Sức khoẻ
Dịch bệnh là một trong những mối lo của loài người từ cổ xưa. Dịch bệnh đã gieo rắc sự sợ hãi đến nhiều thế hệ loài người. Đã từng có những dịch bệnh mà cho đến ngày nay, sau hàng trăm năm mà loài người vẫn không thể quên.
Nội dung
1. Bệnh truyền nhiễm và dịch bệnh
1.1. Bệnh truyền nhiễm
Bệnh truyền nhiễm (còn gọi là bệnh lây nhiễm, bệnh lây) là dạng bệnh rất phổ biến. Nguyên nhân gây ra bệnh lây nhiễm là do vi sinh vật (như vi khuẩn, vi rút, nấm hay ký sinh trùng) gây ra, bệnh có khả năng lây truyền trong cộng đồng bằng nhiều đường khác nhau và có thể trở thành dịch nguy hiểm khi có rất nhiều người mắc.
Tuy nhiên, khi đã mắc các bệnh truyền nhiễm, cơ thể người bệnh sẽ có đáp ứng miễn dịch (bao gồm cả đáp ứng miễn dịch dịch thể và đáp ứng miễn dịch qua trung gian tế bào). Đó được gọi là quá trình tạo thành miễn dịch. Tùy theo từng loại tác nhân gây bệnh và cơ thể mỗi người mà đáp ứng miễn dịch được hình thành với mức độ, thời gian tồn tại và khả năng bảo vệ khác nhau.
1.2. Dịch bệnh
Dịch bệnh là sự lây lan nhanh chóng của một bệnh truyền nhiễm với số lượng lớn những người bị nhiễm trong một cộng đồng hoặc một khu vực trong vòng một thời gian ngắn, thường là hai tuần hoặc ít hơn. Ví dụ, nhiễm não mô cầu, tỷ lệ mắc vượt quá 15 trường hợp trên 100.000 người trong hai tuần liên tiếp được coi là một vụ dịch.

Một dịch bệnh xảy ra thường dựa trên cơ sở về số lượng hay tỷ lệ mới mắc của một bệnh. Dịch bệnh xảy ra do các bệnh nhất định, chẳng hạn như cúm, được định nghĩa là gia tăng đáng kể các trường hợp bị nhiễm cúm. Vài trường hợp của một bệnh rất hiếm có thể xếp loại là một dịch bệnh, còn những trường hợp của các bệnh phổ biến như cảm lạnh thông thường không được coi là dịch bệnh.
Tuy vậy, ngày nay khái niệm về dịch bệnh không chỉ giới hạn trong các bệnh truyền nhiễm nữa. Các bệnh lý khác như ung thư phổi, tai nạn giao thông, tác dụng có hại của thuốc như thalidomide ma túy cũng có thể là những bệnh dịch, mà tác nhân gây bệnh không phải là vi sinh vật. Hiện nay chúng ta phải đối mặt với các bệnh truyền nhiễm, nhưng trong tương lai không xa chúng ta lại phải đương đầu với những vụ dịch của các bệnh không nhiễm trùng đang xảy ra ở các nước phát triển.
Một dịch bệnh có thể được giới hạn trong một không gian nhất định. Tuy nhiên, nếu dịch bệnh lây lan sang nhiều quốc gia hoặc lây lan sang các châu lục khác và ảnh hưởng đến số lượng lớn người dân mắc bệnh, đó có thể được gọi là một đại dịch (sẽ do Tổ chức Y tế Thế giới – WHO công bố).
1.3. Đại dịch
Đại dịch là bệnh dịch tễ do nhiễm khuẩn, lây lan nhanh, xảy ra đồng thời ở một vùng dân cư rộng lớn (khu vực, châu lục hoặc thế giới). Đại dịch có thể được định nghĩa “Là dịch bệnh xuất hiện trên toàn cầu hoặc trên một khu vực rộng lớn xuyên qua biên giới quốc gia, và thường ảnh hưởng đến rất nhiều người.”
Trong lịch sử đã ghi nhận nhiều đại dịch. Cái chết Đen, hay dịch hạch đen xảy ra ở châu Âu vào thế kỷ XIII đã giết chết một phần ba dân số toàn châu Âu. Ở Hungary thế kỷ XVI cũng có dịch sốt phát ban do rận. Dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918 làm chết ước tính khoảng hơn 50 – 100 triệu người. Châu Á năm 1957 có dịch cúm do virus cúm A. Đại dịch cúm khởi phát ở Hồng Kông năm 1968 cũng do virut cúm A. Đại dịch COVID-19 do virus SARS-CoV-2 gây ra (2019) ở nhiều quốc gia là đại dịch xuất hiện gần đây nhất.
Tổ chức Y tế Thế giới chia đại dịch thành 6 giai đoạn miêu tả quá trình một loại vi rút cúm mới nhiễm trùng vài người đầu tiên rồi phát triển thành dịch. Điều này bắt đầu chủ yếu là sự lây nhiễm ở động vật, với một vài ca động vật lây nhiễm qua người, sau đó đến giai đoạn vi rút bắt đầu phát tán trực tiếp giữa người sang người, và cuối cùng là dịch bệnh khi sự lây nhiễm phân bố trên toàn cầu.
1.4. Các đại dịch trong quá khứ, hiện tại và tương lai
a. Đại dịch trong quá khứ
– Dịch tả: Tính từ năm 1816 đến năm 1966, cả thế giới đã có 07 lần dịch tả. Nhiều lần dịch đã cướp đi sinh mạng của hàng triệu người.
– Dịch cúm: Dịch cúm theo mô tả của Hippocrates (cha đẻ của y học) đã có từ năm 412 trước Công nguyên. Đại dịch cúm đầu tiên được ghi nhận năm 1580 và cứ khoảng 30-50 năm lại diễn ra một lần. Những đại dịch cúm kinh hoàng có thể kể đến như Cúm Tây Ban Nha (1918-1919) lây nhiễm đến 1/3 dân số thế giới và làm chết đến 50 triệu người. Gần đây nhất, đại dịch Covid-19 cũng làm chết hơn 6 triệu người và vẫn đang tiếp tục có các ca nhiễm rải rác trong cộng đồng.
– Dịch sốt phát ban: Được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1489 trong cuộc thập tự chinh tại Tây Ban Nha. Các đại dịch sau đó rải rác khắc Châu Âu.
– Các dịch khác: Đậu mùa, Sởi, Lao, Phong, Sốt rét, Dịch hạch…cũng lần lượt xuất hiên trên toàn thế giới.
b. Đại dịch hiện tại và tương lai
– Sốt xuất huyết: Bệnh sốt xuất huyết gây ra bởi một số họ vi rút: Arenavirus, Filoviridae, Bunyaviridae và Flavivirus. Một số loài vi rút có thể gây bệnh nhẹ như sốt Nephropathia Scandinavia, trong khi đó một số loài khác có thể gây bệnh tương đối nặng, thậm chí có thể gây tử vong, chẳng hạn như sốt Lassa, vi rút Marburg, vi rút Ebola, sốt xuất huyết Bolivia, Hanta vi rút (sốt xuất huyết Triều Tiên), sốt xuất huyết Crimea-Congo, và sốt xuất huyết Dengue. Đây là bệnh sốt cao có xuất huyết. Sốt xuất huyết được truyền qua muỗi, đặc biệt là muỗi vằn.
– SARS (2002-2004): SARS hay Hội chứng hô hấp cấp tính là một chứng bệnh hô hấp ở con người gây ra bởi vi rút. Giữa tháng 11 năm 2002 đến tháng 7 năm 2003, bùng phát dịch SARS ở Hồng Kông gần như trở thành một đại dịch, với 8.096 trường hợp và 774 trường hợp tử vong trên toàn thế giới (10,9% tử vong) theo Tổ chức Y tế Thế giới. Trong vòng vài tuần, SARS lây lan từ Hồng Kông sang lây nhiễm các cá nhân khác tại 37 quốc gia vào đầu năm 2003. SARS không được tuyên bố đã được loại trừ (không giống như bệnh đậu mùa), vì nó vẫn có thể có mặt ở các vật chủ tự nhiên của nó (quần thể động vật) và có khả năng có thể trở lại trong tương lai. Tỷ lệ tử vong của SARS là ít hơn 1% người ở độ tuổi 24 hoặc trẻ hơn, 6% đối với những người 25 đến 44, 15% đối với những người 45 đến 64, và hơn 50% đối với những người trên 65 tuổi.
– COVID-19 (2019-2023): Đại dịch Covid-19 (còn được gọi là viêm phổi Vũ Hán, cúm Vũ Hán…) là một đại dịch truyền nhiễm gây ra bởi virus SARS-CoV-2 đang ảnh hưởng đến 212 quốc gia và vùng lãnh thổ. Dịch bắt đầu bùng phát từ tháng 12/2019 tại thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Ban đầu, một nhóm người bị viêm phổi không rõ nguyên nhân đã tiếp xúc chủ yếu với những người buôn bán tại Chợ hải sản Hoa Nam, nơi bán động vật sống và được cho là địa điểm bùng phát dịch bệnh đầu tiên, điều này vẫn đang còn nhiều tranh cãi. Các nhà khoa học Trung Quốc sau đó đã phân lập được một loại coronavirus mới, được WHO lúc đó tạm gọi là 2019-nCoV, có trình tự gen giống ít nhất 79,5% với SARS-CoV trước đây. Sự lây nhiễm từ người sang người đã được xác nhận cùng với tỉ lệ bùng phát dịch tăng nhanh vào giữa tháng 1/2020. Tính đến 23/04/ 2022, đã có hơn 508.000.000 người nhiễm, hơn 6.21 triệu người tử vong trên thế giới và số ca tử vong được ghi nhận nhiều nhất là ở Hoa Kỳ ( hơn 990 nghìn ca) và số ca nhiễm được ghi nhận nhiều nhất là ở Hoa Kỳ (hơn 80,8 triệu ca).
2. Hậu quả của dịch bệnh
Dịch bệnh dù là bất cứ dịch gì cũng để lại những hậu quả vô cùng nặng nề cho loài người ở tất cả các khía cạnh: kinh tế, chính trị, môi trường, xã hội, sức khoẻ… Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, khi một bệnh truyền nhiễm lây lan trên toàn cầu thì có thể dẫn đến cái chết của 700.000 nghìn người và thiệt hại kinh tế lên đến 500 tỷ USD.
Xét trong giai đoạn hiện tại, thế giới và Việt Nam đã bước qua giai đoạn đại dịch Covid-19 khủng khiếp, nhưng cuộc sống của con người đã thay đổi rất nhiều, từ thói quen đến hành vi giao tiếp, các vấn đề xã hội đương đại. Những thay đổi này vừa là thách thức, vừa là cơ hội đối với các quốc gia trong quản trị xã hội thích ứng với bối cảnh mới hậu đại dịch.
Đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng nặng nề thị trường lao động ở Việt Nam. Theo Tổng cục Thống kê, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động tăng từ 2,34% (quý I/2020) lên 2,85% (quý II/2020), cao nhất vào quý III/2021 với 3,98%, sau đó giảm dần và ở mức 2,25-2,30% trong 6 tháng đầu năm 2023.
Những địa phương có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất là những địa phương có nhiều khu công nghiệp, khu kinh tế và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động tập trung ở Bình Dương, TP. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Bắc Giang. Những tháng gần đây, thị trường lao động việc làm có xu hướng phục hồi, nhưng tốc độ chậm lại. Nguy cơ thiếu lao động, đặc biệt là lao động đã qua đào tạo đang là xu hướng nổi cộm do cơ cấu kinh tế thay đổi nhanh chóng sau đại dịch.
Dưới tác động của đại dịch Covid-19, có 9.680 nhân viên y tế xin thôi việc, bỏ việc trong 18 tháng (tháng 1/2021-6/2022); 16.000 giáo viên xin nghỉ việc trong năm 2022 đặt ra nhiều vấn đề về chính sách đãi ngộ, thu hút và trọng dụng nhân tài trong các công sở nhà nước.
Ngoài ra, các tác động nặng nề của đại dịch Covid-19 đến lĩnh vực giáo dục thể hiện ở nhiều khía cạnh về sức khỏe học sinh; khả năng tiếp nhận tri thức của học sinh, sinh viên; thay đổi hình thức giảng dạy; nguy cơ khủng hoảng tiềm ẩn đối với thế hệ học sinh, sinh viên… Các tác động này đặt ra nhiều nhiệm vụ và thách thức nặng nề đối với nhà trường, gia đình và toàn xã hội, không dễ gì giải quyết và thích nghi trong giai đoạn ngắn.
Tại nhiều cuộc hội thảo về Covid-19, các chuyên gia, nhà khoa học tập trung đánh giá các tác động của đại dịch Covid-19 đến một số lĩnh vực xã hội như lao động-việc làm, giáo dục-đào tạo, y tế-chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội và nhiều vấn đề khác. Đây là những vấn đề nổi cộm trong thời kỳ đại dịch Covid-19 đã diễn ra ở Việt Nam và đang đặt ra nhiều vấn đề xã hội mới nảy sinh thời kỳ hậu Covid-19. Qua đó, cần đưa ra những chính sách phù hợp tình hình mới.
3. Phòng, chống dịch bệnh

Các bệnh truyền nhiễm có thể nhập vào cơ thể thông qua: Da, hít phải vi trùng trong không khí; ăn thức ăn bị ô nhiễm hoặc nước; bị côn trùng cắn hoặc bị muỗi đốt; quan hệ tình dục không an toàn. Do vậy, để phòng ngừa bệnh, mọi người nên thực hiện theo các phương pháp sau để giảm nguy cơ lây nhiễm cho bản thân hoặc người khác:
– Thường xuyên rửa tay: Trước và sau khi chuẩn bị thức ăn, trước khi ăn và sau khi sử dụng nhà vệ sinh cần rửa tay bằng dung dịch sát khuẩn.
– Tiêm vắc-xin đầy đủ: Tiêm vắc-xin đầy đủ có thể giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh.
– Không đi làm hoặc đến trường nếu đang có các hiện tượng như nôn mửa, tiêu chảy hoặc sốt.
– Ăn chín uống sôi, chọn thực phẩm an toàn và nguồn nước sạch.
– Vệ sinh cơ thể, nơi ở, học tập và làm việc thường xuyên. Không dùng chung vật dụng cá nhân (bàn chải đánh răng, lược, lưỡi dao cạo…). Tránh dùng chung ly uống hoặc đồ dùng ăn uống.
– Quan hệ tình dục an toàn bằng cách sử dụng bao cao su.
– Không du lịch đến nơi có vùng dịch.
Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.
CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com