BỆNH MÀY ĐAY

Mày đay là một bệnh da liễu phổ biến thường gặp. Bệnh tuy không nguy hiểm tính mạng nhưng gây phiền toái, khó chịu trong sinh hoạt hàng ngày và ảnh hưởng đến thẩm mỹ.

1. Khái niệm về mày đay

1.1. Bệnh mày đay là gì?

Mày đay (còn gọi là Mề đay) là tình trạng da phát ban, biểu hiện đặc trưng bởi các nốt sần và ngứa. Các nốt sần có hình dạng và kích thước khác nhau: hình tròn, hình bầu dục, hình khuyên (hình vòng); kích thước thay đổi từ dạng chấm vài ly đến mảng to hơn 10cm.

Mày đay là một trong những bệnh da liễu rất phổ biến. Có khoảng 10% – 20% dân số thế giới mắc bệnh. Phần lớn, các trường hợp mắc mày đay đều có xu hướng thuyên giảm trong vòng 6 tuần, chỉ có khoảng 5% các trường hợp bệnh kéo dài hay tái đi tái lại.

Khi người bệnh xuất hiện mày đay mà không được điều trị sẽ dẫn đến  nguy cơ phù mao mạch dị ứng: sưng phù mặt, mi mắt, môi, lưỡi hoặc cổ họng (các mô lỏng). Nguy hiểm nhất là sưng họng gây hẹp, tắc đường thở và dẫn đến tử vong trong vòng vài phút nếu không cấp cứu kịp thời để khai thông đường thở.

1.2. Các loại mày đay

Có 2 loại mày đay:

a. Mày đay cấp tính:

– Tình trạng phát ban kéo dài dưới 6 tuần. Bệnh xuất hiện đột ngột, các nốt sần có thể tập trung ở một số vùng da hoặc lan rộng ra toàn thân. Khoảng 10% trường hợp mày đay cấp tính gây phù mạch (tình trạng sưng sâu bên trong da và niêm mạc khiến da chuyển sang màu đỏ và căng phồng) gây đau và ngứa. Nếu được điều trị đúng cách, kịp thời thì hiện tượng phù mạch sẽ được cải thiện sau 72 giờ.

– Nói chung với người bệnh bị mày đay cấp tính, nếu được điều trị và chăm sóc đúng cách sẽ sớm được cải thiện. Tuy nhiên có nhiều người bệnh chủ quan không điều trị, để tình trạng tổn thương kéo dài, khi đó bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn mạn tính.

b. Mày đay mạn tính:

– Tình trạng tổn thương da kéo dài trên 6 tuần với đặc trưng: phát ban, nổi sẩn ngứa có màu hồng, đỏ hay trắng nhạt trên da. Người bệnh bị ngứa, nóng rát, khó chịu. Mày đay mạn tính ngoài gây tổn thương trên da còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần và chất lượng cuộc sống.

– Tuy nhiên, bệnh mày đay mạn tính lại kéo dài dai dẳng và tái phát liên tục làm thay đổi màu sắc da (mày đay sắc tố), ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, giấc ngủ, ngoại hình khiến người bệnh thiếu tự tin khi giao tiếp.

– Mày đay mạn tính thường đáp ứng kém với các phương pháp điều trị. Bệnh dù không gây nguy hiểm nhưng nếu không chăm sóc và điều trị đúng cách dễ gây ra các biến chứng: chàm hóa, tăng sắc tố da (sạm da) và làm tăng nguy cơ mắc thêm các bệnh dị ứng khác. Ngoài ra, mày đay mạn tính có thể ảnh hưởng đến các cơ quan hô hấp và tiêu hóa dẫn đến khó thở, đau nhức cơ, nôn mửa, tiêu chảy…

2. Nguyên nhân mày đay

Nổi mày đay xảy ra khi cơ thể phản ứng với chất gây dị ứng (thực phẩm, hóa chất tắm gội, hóa mỹ phẩm, phấn hoa, lông thú, bụi trong nhà…). Lúc này, cơ thể giải phóng một loại protein gọi là histamine và các chất trung gian khiến các mạch máu nhỏ giãn nỡ và dịch từ mạch máu sẽ thoát ra gây tích tụ trong da (còn gọi là phù mạch); gây viêm (nóng, sốt) và phát ban đỏ. Nếu chất lỏng tích tụ dưới da sẽ hình thành các vết sưng phù nhỏ. Tùy vào cơ địa của mỗi người mà những tác nhân gây mày đay cũng khác nhau. Dưới đây là một số nguyên nhân gây mày đay, gồm:

– Thuốc chống viêm (aspirin, ibuprofen), thuốc cao huyết áp, thuốc giảm đau (codeine).

– Thực phẩm (cà chua, trứng, sữa tươi…).

– Phụ gia thực phẩm, chất bảo quản.

– Vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng (giun chó, mèo, sán…), vi nấm, nấm mốc.

– Lông động vật (chó, mèo…).

– Bụi trong nhà, phấn hoa ngoài trời.

– Tiếp xúc ánh nắng mặt trời.

– Mày đay do thay đổi nhiệt độ (nóng, lạnh).

– Ong đốt.

– Mủ cao su.

– Mỹ phẩm.

– Chà xát da quá mạnh, thay đổi nhiệt độ, căng thẳng.

– Nhiễm vi rút (cúm, cảm lạnh), nhiễm trùng đường tiết niệu, viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống và bệnh tiểu đường type 1.

– Stress liên tục.

– Mày đay do lực ép/đè như: mặc quần áo chật, ngồi lâu, đeo ba lô nặng.

3. Triệu chứng mày đay

3.1. Triệu chứng

Triệu chứng của mày đay dễ nhận biết. Các nốt sần màu vàng sữa nổi trên da như vết muỗi đốt, ngoài vành có màu đỏ. Mỗi nốt sần tồn tại khoảng 2–4 giờ và tự biến mất không cần điều trị (kéo dài không quá 24 giờ), nhưng sau đó các nốt sần khác xuất hiện và tiếp tục gây ngứa. Các tổn thương da có thể xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên cơ thể. Cùng với đó, người bệnh sẽ bị ngứa da liên tục.

Thời gian xuất hiện mày đay tùy thuộc vào nguyên nhân:

• Do tiếp xúc (dị ứng cao su, xà phòng…): xuất hiện sau 10–60 phút.
• Dị ứng thức ăn: xuất hiện trong vòng 1 giờ.
• Phản ứng với chất tạo màu thực phẩm và các chất phụ gia:  xuất hiện sau 12–24 giờ.
• Phản ứng với thuốc: có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc trễ hơn, thậm chí nhiều năm sau đó.

3.2. Vị trí nổi mày đay

Nổi mày đay có thể ảnh hưởng đến bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, phổ biến ở mặt, cổ họng, cánh tay và chân.

– Mặt: mày đay xuất hiện rải rác hoặc tập trung tại gò má, sưng môi khiến người bệnh cảm thấy khó chịu, mất tự tin… ảnh hưởng đến công việc và chất lượng cuộc sống. Vết sưng có thể lan đến cổ họng, đường hô hấp gây khó thở, có nguy cơ bị sốc phản vệ.

– Hai cánh tay: nhiều trường hợp nổi mày đay ở cánh tay, người bệnh ngứa ở vị trí nổi sẩn, đôi khi ngứa lan ra cả bắp tay, cánh tay.

– Cổ: vùng da nhạy cảm, dễ tổn thương nên chỉ cần gãi, chà xát mạnh cũng nổi mày đay.

– Chân: thường do phản ứng với vết cắn của côn trùng với biểu hiện mụn đỏ ngứa (sẩn) được hình thành từng đám. Mỗi mụn đỏ chứa dịch, có chiều ngang từ 0,2 cm đến 2,0 cm và có một điểm chính giữa.

– Mông: đây là khu vực cọ sát với quần áo nên khi bị mày đay làm người bệnh thêm khó chịu.

4. Chẩn đoán mày đay

Bệnh mày đay có thể được chẩn đoán thông qua các triệu chứng thông thường. Khi tiếp nhận người bệnh, bác sĩ sẽ hỏi thăm tiền sử bệnh, thăm khám triệu chứng để tìm ra nguyên nhân gây mày đay. Nhiều trường hợp, bác sĩ chỉ định thực hiện một số xét nghiệm da, xét nghiệm máu để xác định xem người bệnh dị ứng với chất gì.

Ngoài ra, trong quá trình xem xét bệnh sử, bác sĩ sẽ xác định người bệnh bị mày đay cấp tính hay mạn tính để có chỉ định xét nghiệm phù hợp. Các bệnh viện chuyên khoa sẽ thực hiện xét nghiệm nhiều loại dị nguyên giúp người bệnh tìm ra được nguyên nhân gây mày đay. Kháng thể IgE trong máu sẽ quyết định mức độ, độ nặng của mày đay. Xét nghiệm định lượng nồng độ IgE giúp theo dõi tiến trình điều trị.

Với mày đay mạn tính, các quy trình xét nghiệm được thực hiện để tìm nguyên nhân. Điều này rất quan trọng vì việc loại bỏ các nguyên nhân là yếu tố tiên quyết trong điều trị. Có đến 80% người bệnh mày đay mạn tính tìm thấy các nguyên nhân phổ biến như: phản ứng tự động, nhiễm trùng, không dung nạp. Người bệnh bị mày đay mạn tính bị ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, giảm đến 20%-30% hiệu suất công việc.

5. Điều trị

Để điều trị mày đay, bác sĩ sẽ tìm và loại bỏ tác nhân gây bệnh, tuy nhiên đây không phải việc dễ dàng. Bác sĩ sẽ chỉ định thuốc kháng histamine nhằm giảm các triệu chứng gây viêm. Với mày đay mạn tính, người bệnh được điều trị bằng thuốc kháng histamine hoặc kết hợp nhiều loại thuốc khác.

Nếu thuốc kháng histamine không giúp người bệnh giảm các cơn đau, ngứa, bác sĩ sẽ chỉ định thêm thuốc steroid dạng uống hoặc tiêm. Trong trường hợp các thuốc trên không hiệu quả, có thể phải dùng đến thuốc sinh học để kiểm soát mày đay.

Thuốc sinh học được chấp nhận để trị mày đay là omalizumab, có tác dụng ngăn chặn immunoglobulin E. Thuốc có thể làm giảm các triệu chứng của mày đay tự phát mạn tính, một loại mày đay không rõ nguyên nhân. Việc sử dụng thuốc cần có sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa và tuân thủ theo đúng phác đồ của Bộ Y tế

Với trường hợp phát ban nghiêm trọng, người bệnh cần tiêm epinephrine, thuốc cortisone hoặc thuốc điều chỉnh miễn dịch. Nếu người bệnh nổi mày đay và xuất hiện triệu chứng: chóng mặt, thở khò khè, khó thở, tức ngực, sưng lưỡi, mặt, môi…. nên đến bệnh viện để được xử trí kịp thời. Bởi đây có thể là triệu chứng ban đầu của sốc phản vệ.

Trong khi chờ tình trạng nổi mày đay và sưng phù giảm nhẹ, người bệnh nên đắp gạc mát, khăn ướt lên vùng da bị mày đay, sinh hoạt, làm việc ở nơi thoáng mát, sạch sẽ, mặc quần áo rộng rãi… để giảm sự khó chịu, bứt rứt. Việc điều trị mày đay cần được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên khoa.

6. Phòng bệnh

Nổi mày đay có nhiều nguyên nhân phức tạp và khó loại bỏ hoàn toàn khỏi môi trường sống, chỉ khi tìm được nguyên nhân và loại bỏ hoàn toàn thì mới có thể phòng bệnh triệt để. Để phòng ngừa và giảm nguy cơ tái phát, cần áp dụng một số biện pháp sau:

– Người có cơ địa dị ứng nên hạn chế tiếp xúc với chất tẩy rửa mạnh, cần lựa chọn các sản phẩm chăm sóc da lành tính như: xà bông tắm, phấn rôm, sữa tắm, kem dưỡng da,…

– Người bị nổi mày đay do lạnh cần giữ ấm cơ thể, dùng khăn và áo kín khi thời tiết chuyển mùa lạnh. Ngoài ra, cũng cần ăn uống đầy đủ dinh dưỡng để nâng cao sức đề kháng, hạn chế tiếp xúc với tác nhân có thể gây dị ứng nổi mày đay như: bụi bẩn, phấn hoa, côn trùng,…

– Tránh mặc quần áo quá chật, làm từ chất liệu dễ gây kích ứng da như: da động vật, len,… chà xát trực tiếp lên da.

– Giữ vệ sinh cơ thể tốt, dùng đồ bảo hộ như quần áo dài, găng tay, ủng,… khi di chuyển đến vùng ẩm ướt, có nhiều côn trùng.

– Hạn chế sinh hoạt trong môi trường có độ ẩm thấp như dùng máy lạnh, điều hòa,… khiến da bị khô và dễ bị kích ứng hơn.

– Ăn nhiều thực phẩm giải nhiệt cơ thể như: nước ép trái cây, củ cải, mướp đắng, bí đao, đậu phụ,…

– Ngủ đủ giấc, tránh thức quá khuya và giữ tinh thần thoải mái.

Nếu tình trạng nổi mày đay thường xuyên tái phát và không tìm được nguyên nhân chính xác, hãy đi khám tại cơ sở y tế chuyên khoa để được chẩn đoán. Bác sĩ có thể thông qua khai thác tiền sử bệnh, dấu hiệu, thói quen sinh hoạt,… cùng các xét nghiệm để xác định chính xác dị nguyên. Từ đó người bệnh có thể kiểm soát tình trạng nổi mày đay và phòng ngừa bệnh hiệu quả hơn.

Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.

CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com