Trí nhớ và cách ngăn ngừa suy giảm trí nhớ
Trí nhớ là một hoạt động của thần kinh cao cấp. Những người có trí nhớ tốt và vận dụng đúng lúc chính là những người thông minh (IQ và EQ). Vậy làm thế nào để duy trì khả năng nhớ?
Nội dung
1. Khái niệm về trí nhớ
1.1. Trí nhớ
Trí nhớ là khả năng ghi nhớ, lưu trữ và hồi tưởng lại thông tin. Trí nhớ là một trong các hoạt động thần kinh cấp cao được hình thành trên cơ sở của phản xạ có điều kiện. Trí nhớ là một quá trình phức tạp, liên quan đến nhiều bộ phận của não bộ.
Trí nhớ có thể được chia thành hai loại chính là trí nhớ dài hạn và trí nhớ ngắn hạn.
- Trí nhớ dài hạn là khả năng ghi nhớ thông tin trong một thời gian dài, có thể là vài giờ, vài ngày, vài tháng, vài năm hoặc thậm chí cả đời.
- Trí nhớ ngắn hạn là khả năng ghi nhớ thông tin trong một thời gian ngắn, thường là trong khoảng vài giây hoặc vài phút.
Ngoài ra, còn có một dạng trí nhớ khác là trí nhớ tức thời, chẳng hạn như ghi nhớ số điện thoại hay một chức danh ngẫu nhiên nào đó (một dạng trí nhớ ngắn hạn).
1.2. Cơ sở của trí nhớ
Cơ sở của trí nhớ là một quá trình phức tạp liên quan đến nhiều phần khác nhau của não bộ. Cơ sở này bao gồm việc hình thành, lưu trữ, củng cố và khôi phục lại các đường liên hệ thần kinh tạm thời. Cụ thể, khi chúng ta ghi nhớ một việc nào đó, não bộ sẽ thông qua đường liên hệ thần kinh tạm thời để thực hiện hoạt động nhằm tạo ra mối liên hệ giữa thông tin mới với những thông tin cũ đang được lưu trữ.
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến trí nhớ
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến trí nhớ, bao gồm:
- Sự chú ý:Chúng ta chỉ có thể ghi nhớ những thông tin mà chúng ta chú ý đến.
- Mối liên hệ:Chúng ta sẽ dễ nhớ hớn những thông tin có liên quan đến những thông tin mà chúng ta đã biết.
- Sự lặp lại:Việc lặp đi lặp lại thông tin giúp chúng ta ghi nhớ lâu hơn.
- Cảm xúc:Những thông tin gắn liền với cảm xúc thường được ghi nhớ tốt hơn và lâu hơn.
2. Tầm quan trọng của trí nhớ
Trí nhớ không chỉ là một chức năng của não bộ, mà còn là một phần quan trọng tạo nên bản sắc, khả năng thích nghi và sự tiến bộ của con người. Có thể nói, trí nhớ đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với cuộc sống con người. Trí nhớ có các vai trò quan trọng với đời sống con người như sau:
- Là nền tảng tri thức: Trí nhớ cho phép chúng ta ghi nhớ thông tin mới, kỹ năng hay kiến thức, giúp chúng ta học hỏi và phát triển qua thời gian.
- Tạo dựng ký ức và trải nghiệm cá nhân: Trí nhớ giúp chúng ta lưu giữ kỷ niệm và trải nghiệm, từ đó hình thành cho mình nhận thức và suy nghĩ riêng.
- Khả năng quyết định và giải quyết vấn đề: Khi gặp phải một tình huống bất kỳ trong cuộc sống, trí nhớ giúp chúng ta nhớ lại những kinh nghiệm và kiến thức liên quan, từ đó giúp chúng ta có thể dễ dàng đưa ra quyết định để giải quyết vấn đề hơn.
- Kết nối với môi trường: Trí nhớ giúp chúng ta nhớ về môi trường xung quanh, từ việc nhớ tên của một người đến việc nhớ đường đi. Điều này giúp chúng ta kết nối và tương tác hiệu quả với thế giới xung quanh.
- Đảm bảo sự liên tục trong cuộc sống: Trí nhớ cho phép chúng ta kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, tạo ra một quá trình liên tục trong cuộc sống của mình.
Trí nhớ kém, suy giảm trí nhớ có thể ảnh hưởng đến khả năng học tập, làm việc và giao tiếp của chúng ta.
3. Các quá trình cơ bản của trí nhớ
Quá trình cơ bản của trí nhớ thường gồm 3 giai đoạn: (1) Giai đoạn tiếp nhận; (2) Giai đoạn lưu trữ và (3) Giai đoạn tái hiện. Cụ thể:
3.1. Giai đoạn tiếp nhận
Quá trình ghi nhớ (còn được gọi là mã hóa) là quá trình chuyển đổi thông tin mà não bộ tiếp nhận thành một dạng có thể hiểu và lưu trữ trong não bộ. Khi chúng ta tiếp xúc với thông tin mới thì các thông tin này được mã hóa thành các tín hiệu điện và hóa học mà các nơ ron thần kinh có thể hiểu và xử lý.
Cách mã hóa cụ thể sẽ phụ thuộc vào loại thông tin và ngữ cảnh cụ thể mà chúng ta tiếp nhận. Thông tin có thể được mã hóa theo nhiều cách khác nhau, chẳng hạn như mã hóa trực quan, mã hóa âm thanh, mã hóa ý nghĩa,…
3.2. Giai đoạn lưu trữ
Quá trình lưu trữ thông tin là quá trình củng cố và duy trì thông tin trong bộ nhớ. Quá trình này phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm:
- Sự lặp lại:Việc lặp đi lặp lại thông tin giúp tăng cường các liên kết thần kinh và củng cố thông tin trong bộ nhớ của não bộ.
- Mối liên hệ:Thông tin có liên quan đến những thông tin khác đã được ghi nhớ thường được lưu trữ tốt hơn.
- Cảm xúc:Thông tin gắn liền với cảm xúc mạnh mẽ thường được lưu trữ tốt hơn.
Quá trình lưu trữ chia thành hai loại chính: trí nhớ ngắn hạn và trí nhớ dài hạn. Khi não bộ chuyển thông tin từ trí nhớ ngắn hạn sang trí nhớ dài hạn thì quá trình này được gọi là lưu trữ.
3. Giai đoạn tái hiện
Quá trình tái hiện là quá trình “lấy” và “khôi phục” thông tin ra khỏi bộ nhớ. Khi chúng ta cần sử dụng thông tin đã học hoặc trải nghiệm trước đó, não bộ sẽ truy xuất và tái hiện lại thông tin đó.
Quá trình tái hiện có thể diễn ra theo nhiều cách khác nhau như nhớ lại mà không cần gợi ý, nhớ thông tin khi có gợi ý hoặc tự nhớ lại những trải nghiệm trong quá khứ. Đôi khi, quá trình này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, dẫn đến việc chúng ta quên hoặc nhớ sai lệch các thông tin đã từng ghi nhớ.
Các quá trình cơ bản của trí nhớ tương đối phức tạp và có sự liên kết chặt chẽ với nhau. Quá trình ghi nhớ là tiền đề cho quá trình lưu trữ và tái hiện. Quá trình lưu trữ giúp củng cố thông tin trong bộ nhớ, giúp quá trình tái hiện diễn ra dễ dàng hơn.
4. Các bệnh liên quan đến trí nhớ
Trí nhớ là một trong những chức năng và khả năng quý giá nhất của con người, nhưng nó cũng có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều vấn đề sức khỏe. Dưới đây là một số bệnh lý thường gặp liên quan đến trí nhớ:
4.1. Sa sút trí tuệ
Sa sút trí tuệ là một thuật ngữ chung để chỉ tình trạng suy giảm chức năng nhận thức ở người cao tuổi. Sa sút trí tuệ có thể dẫn đến khó khăn trong việc suy nghĩ, ghi nhớ, học hỏi và thực hiện các hoạt động hàng ngày.
Sa sút trí tuệ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm lão hóa, thoái hoá, bệnh lý não hoặc tác động của các yếu tố môi trường.
4.2. Suy giảm trí nhớ
Suy giảm trí nhớ thường liên quan đến việc khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới hoặc lấy lại thông tin đã biết trước đó. Suy giảm này có thể tạm thời hoặc kéo dài. Các nguyên nhân phổ biến dẫn đến suy giảm trí nhớ bao gồm:
- Tuổi tác;
- Chấn thương vùng đầu;
- Bệnh lý mạch máu não;
- Bệnh lý thoái hóa thần kinh;
- Sử dụng thuốc;
- Trạng thái tâm lý,…

4.3. Mất trí nhớ
Mất trí nhớ là tình trạng mất hoàn toàn trí nhớ. Mất trí nhớ có thể là do nhiều nguyên nhân, có thể là do chấn thương sọ não, sử dụng một số loại thuốc hoặc bệnh lý cụ thể của não, mạch máu não.
4.4. Bệnh Alzheimer
Bệnh Alzheimer là một bệnh lý tiến triển, gây tổn thương cho các tế bào não và dẫn đến suy giảm trí nhớ, khả năng tư duy và khả năng thực hiện các nhiệm vụ hàng ngày. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi.
4.5. Bệnh Parkinson
Bệnh Parkinson là bệnh lý tổn thương các nhân xám trong não và chủ yếu ảnh hưởng đến vận động, nhưng nó cũng có thể gây ra các vấn đề về trí nhớ và tư duy. Người mắc bệnh Parkinson thường gặp khó khăn trong việc tập trung và lập kế hoạch, và có thể phát triển triệu chứng của chứng sa sút trí tuệ trong giai đoạn sau của bệnh.
4.6. Các bệnh lý khác
Ngoài các bệnh lý nêu trên, còn có một số bệnh lý hoặc tình trạng sức khỏe khác có thể ảnh hưởng đến trí nhớ, bao gồm:
- Đột quỵ;
- Nhiễm trùng não, màng não;
- U não, u mạch máu não;
- Chấn thương đầu;
- Thiếu vitamin B12;
- Thiếu máu;
- Tăng đường huyết;
- Rối loạn tuyến giáp;
- Dùng thuốc;
- Trạng thái tâm lý, chẳng hạn như trầm cảm, lo lắng kéo dài, …
Các triệu chứng của bệnh lý liên quan đến trí nhớ có thể khác nhau tùy thuộc vào loại bệnh lý và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới, quên những thông tin đã biết, khó khăn trong việc tìm từ ngữ hay suy nghĩ logic hay giải quyết vấn đề, khó tập trung, thay đổi tính cách hoặc hành vi, mất khả năng tự chăm sóc,…
5. Các bài tập để cải thiện trí nhớ
Việc cải thiện trí nhớ không chỉ giúp con người tăng cường hiệu suất làm việc và học tập mà còn giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến trí nhớ khi lão hóa.
Vậy làm sao để có thể cải thiện trí nhớ? Một số giải pháp sau sẽ giúp bạn hạn chế các bệnh lý liên quan đến trí nhớ và giữ cho mình có một trí nhớ tốt bao gồm:
- Dinh dưỡng cân đối, khoa học:Ăn một chế độ ăn giàu Omega-3, chất chống oxy hóa và các vitamin như vitamin E và vitamin K; Uống đủ nước mỗi ngày với 400ml/10kg cân nặng; Hạn chế tiêu thụ đường và chất béo bão hòa cũng giúp bảo vệ trí nhớ.
- Chơi trò chơi trí tuệ:Các trò chơi trí tuệ, chẳng hạn như cờ vua, cờ tướng, ô chữ,… giúp kích thích não bộ và cải thiện khả năng ghi nhớ, học hỏi.
- Đọc sách:Đọc sách là một cách tuyệt vời để học hỏi những thông tin mới và cải thiện khả năng ghi nhớ. Hãy đọc sách thường xuyên và thử thách bản thân bằng những cuốn sách khó hơn.
- Giữ cho bộ não bận rộn:Cố gắng học hỏi những điều mới và thử thách bản thân bằng những hoạt động mới để giữ cho não bộ luôn bận rộn. Điều này sẽ giúp kích thích não bộ và cải thiện khả năng ghi nhớ.
- Tập thể dục thường xuyên:Tập thể dục, vận động cơ thể không chỉ tốt cho sức khỏe vật lý mà còn giúp tăng cường trí nhớ và khả năng tư duy. Cụ thể, tập thể dục giúp tăng cường lưu lượng máu đến não, từ đó cải thiện khả năng ghi nhớ và học hỏi.
- Ngủ đủ giấc:Ngủ đủ giấc giúp não bộ phục hồi và củng cố thông tin trong bộ nhớ, tuỳ thuộc lứa tuổi, thường người trưởng thành cần ngủ 7-8 tiếng/ngày.
- Giảm căng thẳng:Căng thẳng và lo âu có thể gây hại cho trí nhớ. Bạn có thể thiền, tập yoga và áp dụng các phương pháp giảm căng thẳng khác.
- Tăng cường kết nối xã hội:Giao tiếp với bạn bè, gia đình, đồng nghiệp và cộng đồng giúp giảm nguy cơ mất trí nhớ và giữ cho trí óc linh hoạt.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ:Một số bệnh lý như tiểu đường hoặc tăng huyết áp có thể ảnh hưởng đến trí nhớ. Nên khám sức khỏe định kỳ, tầm soát các bệnh lý liên quan để có thể bảo vệ trí nhớ được tốt hơn. Tốt nhất 1-2 lần/năm.
Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.
CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com