Môi trường và sức khoẻ
Yếu tố môi trường có vai trò rất quan trọng đối với sức khoẻ con người và là một trong những nguyên nhân chính gây nên bệnh tật. Hãy tìm hiểu mối liên quan của môi trường, sức khoẻ và bệnh tật.
Nội dung
1. Khái niệm về môi trường
1.1. Môi trường là gì
Môi trường là các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế, xã hội, sự tồn tại, phát triển của con người, sinh vật và tự nhiên.
Với khái niệm môi trường như vậy thì tất cả các yếu tố bao quanh con người như: không khí, nước, độ ẩm, các loài sinh vật khác đều có thể tác động lên sức khoẻ con người.
Nói chung, môi trường của một cá thể bao gồm các yếu tố vật chất, điều kiện hoàn cảnh, các đối tượng khác hay các điều kiện nào đó mà chúng bao quanh cá thể này hay các hoạt động của cá thể diễn ra trong đó. Đặc biệt cần quan tâm đến môi trường nhân tạo (môi trường xã hội) mà con người tạo tạo như môi trường sống của gia đình, trường học, cơ quan và xã hội.
1.2. Các mối nguy hại của môi trường với sức khoẻ
Con người gặp phải vô số các hiểm họa của môi trường mỗi ngày. Các hiểm hoạ này bao gồm cả tác động vật lý và phi vật lý. Các mối nguy hại của môi trường tác động lên con người có thể kể đến:
a. Mối nguy sinh học
Mối nguy sinh học phát sinh từ môi trường tác động lên con người bao gồm vi khuẩn, vi rút, nấm, ký sinh trùng, bào tử…, chúng gây nên các bệnh cho người như: bệnh nhiễm trùng, bệnh lao, bệnh sốt rét, cúm, v.v. Khi những bệnh và mầm bệnh này được lây truyền giữa hai hoặc nhiều sinh vật, chúng ta gọi nó là bệnh truyền nhiễm.
b. Mối nguy vật lý
Đây là các quá trình vật lý xảy ra tự nhiên trong môi trường, ví dụ, các thảm họa tự nhiên như núi lửa, động đất, hạn hán, lũ lụt, lở đất, bão tuyết và lốc xoáy…. Các mối nguy vật lý đôi khi được coi là những sự kiện bí mật, siêu nhiên khi con người chưa giải thích được bản chất của các mối nguy này dựa trên các bằng chứng khoa học.
Ví dụ, một số bức xạ như tia cực tím đang diễn ra công khai mỗi ngày. Bức xạ tia cực tím được xếp vào loại nguy hiểm vì tiếp xúc quá nhiều với nó sẽ phá hủy DNA và gây ra các đột biến, từ đó xuất hiện các biến chứng về sức khỏe ở người, chẳng hạn như đục thủy tinh thể và ung thư da.
c. Mối nguy hóa học
Các mối nguy hoá học tác động đến cơ thể con người theo hai cách: có sẵn trong tự nhiên hoặc do con người tạo ra. Ví dụ về các mối nguy hóa học xảy ra trong tự nhiên bao gồm thủy ngân và chì, được coi là kim loại nặng. Mối nguy hóa học do con người tạo ra bao gồm rất nhiều hóa chất tổng hợp mà con người sản xuất, chẳng hạn như chất phóng xạ, thuốc trừ sâu, chất dẻo, chất bảo vệ thực vật, chất bảo quản và chất khử trùng…
d. Mối nguy xã hội
Các mối nguy xã hội tác động rất lớn đến sức khoẻ và đời sống con người. Các mối nguy bắt nguồn từ địa phương, văn hoá, truyền thống, đạo đức, hành vi, nghề nghiệp và tình trạng kinh tế – xã hội. Ví dụ về các mối nguy văn hóa bao gồm hút thuốc lá, gây bất lợi cho sức khỏe con người. Hoặc nếu phải sinh sống trong một khu vực có nhiều hoạt động tội phạm, điều đó luôn tạo ra tâm lý bất an cho bất kỳ ai và được coi là nguy hiểm dựa trên địa phương của dân cư ở đó.
2. Sức khoẻ
2.1. Sức khoẻ
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì “Sức khoẻ là một trạng thái hoàn toàn thoải mái cả về thể chất, tâm thần và xã hội, chứ không phải là chỉ là không có bệnh tật hay tàn phế”. Hoàn toàn thoải mái về mặt thể chất là: Hoạt động thể lực, hình dáng, ăn, ngủ, tình dục,… tất cả các hoạt động sống trên đều ở trạng thái tốt nhất phù hợp với từng lứa tuổi. Hoàn toàn thoải mái về mặt tâm thần là: Bình an trong tâm hồn, biết cách chấp nhận và đương đầu với các căng thẳng trong cuộc sống. Hoàn toàn thoải mái về mặt xã hội là: Nghề nghiệp với thu nhập đủ sống, an sinh xã hội được đảm bảo. Không có bệnh tật hay tàn phế là: Không có bệnh về thể chất, bệnh tâm thần, bệnh liên quan đến xã hội và sự an toàn về mặt xã hội.
Năm 1948, Tổ chức Y tế thế giới lần đầu tiên tổ chức Hội nghị Y tế thế giới và quyết định lấy ngày 7 tháng 4 hàng năm, từ năm 1950 trở đi là ngày “Sức khoẻ thế giới” với mong muốn mọi tổ chức, cá nhân trên toàn cầu chủ động quan tâm đến sức khoẻ bản thân và cộng đồng.
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe
Sức khỏe chịu tác động tổng hợp bởi các yếu tố thiên nhiên (vật lý, hóa học…), sinh học và kinh tế, xã hội… Sự thay đổi của môi trường sinh thái, đặc biệt là môi trường xã hội, gây ra những tác động xấu đến tâm lý, tình cảm của con người và là nguyên nhân gây ra bệnh lý. Những yếu tố có tính quyết định đến sức khỏe con người bao gồm:
– Các yếu tố về di truyền: Sự biến đổi bất thường trong cấu trúc của những đoạn gen nào đó có thể gây ra những bệnh tật tương ứng. Phần lớn các yếu tố gen thường không thể thay đổi được và đến nay, y học mới chỉ có thể can thiệp được ở mức hạn chế.
– Yếu tố môi trường: Yếu tố môi trường đã, đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò hết sức quan trọng quyết định tình trạng sức khỏe của bất cứ một cộng đồng hay cá nhân nào. Hiểu theo nghĩa rộng, môi trường bao gồm: Môi trường xã hội, tổ chức xã hội, các nguồn lực;… Môi trường tự nhiên như: nhiệt độ, ánh sáng, không khí, đất nước, thiên tai, thảm họa. Môi trường sống, làm việc: tình trạng khó khăn về nhà ở, nơi làm việc, trong gia đình và cộng đồng dễ dẫn đến những vấn đề về sức khỏe tâm thần. Đường sá xuống cấp; lụt lội, bão, động đất, các thiên tai khác có thể gây tử vong hoặc thương tích cho con người.
– Hệ thống chăm sóc sức khỏe: Chất lượng điều trị và chăm sóc, tình trạng thuốc men của hệ thống y tế; khả năng tiếp cận với các dịch vụ là những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe của mỗi người dân.
– Yếu tố dinh dưỡng, hành vi và lối sống của con người: Dinh dưỡng hợp lý, khoa học là nền tảng tốt nhất cho sức khoẻ, tầm vóc và trí tuệ. Hành vi của con người có liên quan đến việc tạo ra, bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe. Hành vi và lối sống không lành mạnh được xem là nguyên nhân dẫn đến bệnh tật, tử vong và các vấn đề sức khỏe khác…

3. Mối liên quan môi trường và sức khoẻ
Khi môi trường trong lành hơn có thể ngăn chặn gần một phần tư gánh nặng bệnh tật trên toàn cầu. Đại dịch COVID-19 là bài học cho nhân loại về mối quan hệ qua lại giữa con người và hành tinh. Khi đủ nước sạch, không khí sạch, thực hành nông nghiệp hợp lý, khí hậu ổn định, vệ sinh sạch sẽ, nơi làm việc lành mạnh và an toàn, sử dụng hoá chất an toàn, tránh xa khỏi bức xạ, thiên nhiên được bảo tồn…, đó là những điều kiện tiên quyết để bảo vệ và nâng cao sức khoẻ con người. Việc cần làm đối với môi trường bao gồm:
3.1. Kiểm soát dịch bệnh
Kiểm soát để giảm thiểu tối đa dịch bệnh là một trong những khía cạnh chính ảnh hưởng đến sức khỏe từ môi trường. Để làm được việc này cần xây dựng hoặc cải thiện hệ thống quản lý chất thải để ngăn ngừa khả năng chất thải gây ô nhiễm nguồn nước hoặc gây ra sự lây lan bệnh tật.
3.2. Quản lý thực phẩm
Thực phẩm sạch, an toàn là vấn đề cốt lõi trong việc bảo vệ sức khỏe từ môi trường. Các quy định quản lý thực phẩm sẽ liên quan đến mọi thứ, từ cách thu hoạch và chuẩn bị hạt giống đến loại phân bón và thuốc trừ sâu được sử dụng để nuôi dưỡng cây trồng đến độ chín, bảo quản, vận chuyển đến người tiêu dùng.
3.3. Vấn đề chất lượng nước
Việc cung cấp đủ nước sạch cho mọi người dân là một bảo đảm tốt nhất cho sức khỏe từ môi trường. Việc này không chỉ hướng tới nước uống và nước nấu ăn mà còn đảm bảo có đủ nước để tưới tiêu cho cây trồng. Một khía cạnh khác của vấn đề nước là đảm bảo rằng hệ thống thoát nước thích hợp được áp dụng, tránh nước tù đọng.
3.4. Nhà ở và giao thông
Đây là hai vấn đề của môi trường liên quan đến sức khoẻ. Nhà ở đủ tiêu chuẩn, giao thông thông suốt là những yếu tố mang lại nhiều lợi ích cho sức khoẻ.
3.5. Ô nhiễm không khí
Mỗi năm, vấn đề ô nhiễm không khí giết chết khoảng 7 triệu người trên thế giới. Dữ liệu của WHO cho thấy cứ 10 người thì có 9 người hít thở không khí vượt quá giới hạn hướng dẫn của WHO có chứa hàm lượng chất ô nhiễm cao, trong đó các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình phải chịu mức phơi nhiễm cao nhất.
3.6. Biến đổi khí hậu
Biến đổi khí hậu đang tác động đến mọi khía cạnh của cuộc sống và sức khỏe của con người theo nhiều cách khác nhau. Nó đe dọa các thành phần thiết yếu của sức khỏe tốt: thiên tai, hạn hán, không khí sạch, nước uống an toàn, nguồn cung cấp thực phẩm và nơi ở an toàn và có khả năng làm suy yếu tiến bộ hàng thập kỷ của sức khỏe toàn cầu.
Từ năm 2030 đến năm 2050, biến đổi khí hậu dự kiến sẽ gây ra thêm khoảng 250.000 ca tử vong mỗi năm do suy dinh dưỡng, sốt rét, tiêu chảy và căng thẳng nắng nóng. Thiệt hại trực tiếp đối với sức khỏe ước tính vào khoảng 2-4 tỷ USD mỗi năm vào năm 2030.
3.7. Hóa chất
An toàn hóa chất đạt được bằng cách thực hiện tất cả các hoạt động liên quan đến hóa chất nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người và môi trường. Nó bao gồm tất cả các hóa chất, tự nhiên và sản xuất, và đầy đủ các tình huống tiếp xúc từ sự hiện diện tự nhiên của hóa chất trong môi trường đến chiết xuất hoặc tổng hợp chúng, sản xuất công nghiệp, sử dụng vận chuyển và thải bỏ.
3.8. Sức khỏe môi trường của trẻ em
Năm 2012, 1,7 triệu ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi là do môi trường. Theo WHO, trong số này có 570.000 ca tử vong do nhiễm trùng đường hô hấp, 361.000 ca tử vong do tiêu chảy, 270.000 ca tử vong do bệnh sơ sinh, 200.000 ca tử vong do sốt rét và 200.000 ca tử vong do thương tích không chủ ý. Giảm thiểu rủi ro về môi trường có thể ngăn ngừa 1/4 trẻ em tử vong.
Rủi ro về môi trường có tác động đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ em, từ khi thụ thai đến thời thơ ấu, thiếu niên và cả khi trưởng thành. Môi trường quyết định tương lai của trẻ: tiếp xúc đầu đời ảnh hưởng đến sức khỏe người lớn vì chương trình của bào thai và sự phát triển sớm có thể bị thay đổi bởi các yếu tố rủi ro môi trường.
Trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương bởi một số rủi ro về môi trường, bao gồm ô nhiễm không khí, không đủ nước, điều kiện vệ sinh và vệ sinh; hóa chất độc hại và chất thải , bức xạ; biến đổi khí hậu, cũng như các mối đe dọa mới nổi như chất thải điện tử. Đây là những nguyên nhân chính gây ra cái chết, bệnh và tật ở trẻ em.

Do đó, Hiệp định Paris 2016 về biến đổi khí hậu có thể là hiệp định sức khỏe mạnh nhất trong thế kỷ này. WHO hỗ trợ các quốc gia trong việc đánh giá những lợi ích về sức khỏe có được từ việc thực hiện các đóng góp hiện có do quốc gia xác định cho Hiệp định Paris và tiềm năng đạt được những lợi ích lớn hơn từ các hành động khí hậu tham vọng hơn.
Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.
CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com