BỆNH ZONA THẦN KINH

Zona thần kinh là một bệnh da cấp tính do nhiễm vi rút Varicella Zoster. Ở lần nhiễm đầu tiên, vi rút này gây bệnh thuỷ đậu ở trẻ em. Zona thần kinh là bệnh do nhiễm vi rút này lần tiếp theo. Bệnh cơ bản không nguy  hiểm đến tính mạng nhưng làm giảm chất lượng cuộc sống.

1. Khái niệm về bệnh Zona thần kinh

1.1. Vi rút Varicella-Zoster

Vi rút Varicella-Zoster (VZV) là tác nhân gây ra bệnh thủy đậu ở lần nhiễm đầu tiên và gây ra bệnh zona thần kinh ở lần nhiễm tiếp theo. Vi rút có thể tấn công và gây tổn thương nhiều cơ quan trên khắp cơ thể, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm ở cả trẻ em và người lớn như viêm phổi, viêm não, mù lòa, điếc, liệt mặt, rối loạn vận động…

Sau khi người bệnh khỏi hoàn toàn thủy đậu trong lần nhiễm đầu tiên, vi rút Varicella Zoster vẫn tồn tại và sống ẩn trong hạch thần kinh trong nhiều tháng, nhiều năm. Khi gặp các điều kiện thuận lợi như: suy giảm miễn dịch, căng thẳng, suy nhược cơ thể,…vi rút sẽ được kích hoạt trở lại, rời vị trí trú ngụ, di chuyển dọc dây thần kinh để ra ngoài da và gây ra những biểu hiện của bệnh zona thần kinh. Do đó, có thể mô tả zona thần kinh như bệnh có biểu hiện ở da nhưng gốc rễ là ở thần kinh.

1.2. Đối tượng nguy cơ

Zona thần kinh không phải là bệnh lý hiếm gặp, theo thống kê có tới 1/3 dân số mắc bệnh zona ít nhất 1 lần trong đời. Người mắc zona sau khi khỏi bệnh rất hiếm khi bị tái phát. Tỉ lệ tái phát lần 2 được thống kê khoảng 4.8-12/1000 người/năm. Zona tái phát thường gặp ở người suy giảm hệ miễn dịch như mắc bệnh HIV/AIDS, ung thư.

Các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh bao gồm:

– Người lớn tuổi: Zona thần kinh thường xuất hiện ở những người lớn tuổi, nhất là những người trên 50 tuổi. Càng lớn tuổi thì nguy cơ mắc bệnh càng cao. Theo thống kê, tỷ lệ mắc zona thần kinh ở người khỏe mạnh là 1–4/1000 mỗi năm và những người trên 65 tuổi chiếm tới 4–12/1000. Có đến 50% số người trên 85 tuổi sẽ mắc bệnh zona thần kinh. Ngoài ra, một số người mắc bệnh lý nền như: bệnh máu ác tính, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, bệnh tự miễn,… cũng dễ bị tái phát zona.

– Người suy giảm miễn dịch do mắc bệnh lý: Các bệnh làm suy giảm hệ miễn dịch như bạch cầu, ung thư, HIV/AIDS là yếu tố khiến người bệnh dễ mắc bệnh zona hơn. Bên cạnh đó, các phương pháp điều trị như xạ trị hoặc hóa trị cũng làm giảm sức đề kháng của cơ thể, tạo điều kiện cho vi rút Varicella-Zoster tái hoạt động.

– Người sử dụng các loại thuốc điều trị lâu dài: Các nghiên cứu chỉ ra, những người sử dụng thuốc điều trị lâu dài bằng corticoid nhằm ngăn ngừa thải ghép cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona nhiều lần.

– Người bị thủy đậu trước 18 tuổi: Nguy cơ vi rút Varicella-Zoster tái hoạt động và gây bệnh zona cũng cao hơn.

2. Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân bị zona thần kinh là do sự tái hoạt động của vi rút Varicella-Zoster. Đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân vì sao vi rút Varicella-Zoster lại có thể tái hoạt động và gây ra bệnh zona thần kinh. Một số nguyên nhân có thể xảy ra được cho là:

– Căng thẳng thường xuyên;

– Hệ miễn dịch suy yếu (người lớn tuổi, bệnh nhân AIDS, người dùng thuốc corticoid lâu dài hoặc các loại thuốc khác khiến hệ thống miễn dịch của cơ thể bị suy yếu đều là điều kiện lý tưởng để vi rút Varicella-Zoster kích hoạt trở lại;

– Mắc bệnh ung thư và đang thực hiện các phương pháp điều trị có thể làm sức đề kháng giảm sút và có thể gây ra bệnh zona thần kinh;

– Phẫu thuật.

3. Triệu chứng bệnh

3.1. Triệu chứng

Khi bị mắc zona hoặc biến chứng zona thần kinh, các triệu chứng thường biểu hiện gây cảm giác đau đớn, khó chịu:

– Đau, rát hoặc ngứa ran tại các vùng da nhiễm bệnh hoặc vùng sẹo zona.

– Nhạy cảm khi chạm vào.

– Phát ban đỏ bắt đầu vài ngày sau cơn đau.

– Mụn nước chứa đầy chất lỏng vỡ ra và đóng vảy.

– Cảm giác ngứa, khó chịu.

– Sốt cao.

– Đau đầu.

– Nhạy cảm với ánh sáng.

– Mệt mỏi.

Hầu hết người bệnh mắc zona đều có cảm giác đau đầu tiên. Với một số người, cơn đau có thể dữ dội. Tùy thuộc vào vị trí của cơn đau, đôi khi có thể nhầm lẫn với các vấn đề về cơ, tim, phổi hoặc thận. Cũng có một số trường hợp người bệnh bị đau do zona nhưng lại không kèm sốt hoặc phát ban.

Thông thường biểu hiện phát ban bệnh zona dưới dạng một dải các chùm mụn nước bao quanh bên trái hoặc bên phải của thân người (chỉ 1 bên cơ thể). Đôi khi phát ban zona xảy ra quanh một mắt, một bên cổ, mặt. Bệnh zona được nhận biết bởi triệu chứng đặc trưng là cảm giác đau hoặc ngứa ran ở một bên mặt hoặc thân người, sau đó phát ban đỏ với mụn nước nhỏ, các mụn nước nhỏ có thể liên kết thành mụn nước lớn hoặc có thể bị nhiễm trùng thành mụn mủ.

3.2. Giai đoạn

Zona thần kinh có 3 giai đoạn phát bệnh như sau:

1. Giai đoạn tiền khởi phát của zona thần kinh

Từ vài ngày đến vài tuần trước khi phát ban xuất hiện gây ngứa ran, đau như kim châm. Cơn đau thay đổi theo từng đợt có thể liên tục hoặc đến rồi đi. Phát ban có thể kèm theo sốt, mệt mỏi, đau đầu.

1. Giai đoạn bùng phát cấp tính bệnh zona

Vài ngày sau khi các triệu chứng trên xuất hiện, một dải mụn nước xuất hiện chứa đầy chất lỏng xuất hiện trên nền da gây đau, ngứa, tê, châm chích… (rối loạn cảm giác da). Có thể sờ thấy hạch vùng ở một bên cơ thể tương ứng với vị trí tổn thương zona.

1. Giai đoạn mạn tính (đau dây thần kinh sau zona)

Đau dây thần kinh sau zona là biến chứng phổ biến nhất mà bệnh zona để lại, gây đau, ngứa, rát, dị cảm da trong nhiều tháng sau khi phát ban đã hết, thường gặp ở người lớn tuổi, kéo dài vài tháng, vài năm hoặc suốt đời.

4. Biến chứng

4.1. Đau dây thần kinh sau zona

Đây là biến chứng phổ biến nhất, thường ở người trên 50 tuổi. Các triệu chứng của zona thần kinh thường biến mất khi hết phát ban. Nhưng với chứng đau dây thần kinh sau zona, người bệnh có thể cảm thấy đau, rát trong nhiều tháng hoặc nhiều năm sau khi phát ban đã khỏi. Có thể gặp đau giật từng cơn làm người bệnh khó chịu và ảnh hưởng đến các hoạt động thường nhật, giảm chất lượng cuộc sống.

4.2. Rối loạn cảm giác da sau zona

Các cảm giác khác liên quan đến biến chứng hậu zona bao gồm mất cảm giác, ngứa ran và lạnh. Các trường hợp nghiêm trọng của ngứa sau zona có thể dẫn đến trầm cảm, sụt cân và mất ngủ. Ngứa sau zona phát triển ở vùng da đã lành. Khi ngứa nhiều và gãi vùng da bị sẹo zona có thể dẫn đến trầy da, gây bội nhiễm vi khuẩn và làm bệnh nặng hơn.

4.3. Giảm thị lực hoặc tổn thương mắt

Zola mắt chiếm tới 20% trong tất cả các trường hợp bệnh zona. Nếu không điều trị, có tới 70% bệnh nhân mắc zona mắt phát triển các biến chứng nghiêm trọng có thể bao gồm nhạy cảm với ánh sáng, sưng mí mắt, tăng nhãn áp, viêm và sẹo giác mạc, suy giảm thị lực, mù lòa.

4.4. Hội chứng Ramsay Hunt

Nếu bị zona ở vùng quanh tai, bệnh nhân cần được điều trị càng sớm càng tốt. Trong trường hợp không được điều trị, có thể dẫn đến hội chứng Ramsay Hunt (vi rút zona gây hại đến các cơ quan tai mũi họng), gây ra các vấn đề về thính lực:

– Chóng mặt, cảm giác mất thăng bằng.

– Đau tai.

– Mất thính giác.

– Mất khả năng cử động các bộ phận trên mặt.

– Ù tai.

4.5. Liệt một phần cơ mặt

Liệt một phần cơ mặt vừa là triệu chứng nhiễm vi rút zona hạch gối (zona mặt, còn gọi là zona dây thần kinh tam thoa, zona dây thần kinh sinh ba), đồng thời đây cũng là biến chứng zona thần kinh nguy hiểm. Thông thường triệu chứng liệt nửa mặt hoặc liệt một phần cơ mặt sẽ đi đôi cùng với các tổn thương da. Bệnh nhân có thể dễ dàng nhận biết được biến chứng này khi gương mặt bị mất các biểu cảm, méo miệng hoặc mất khả năng nhăn trán, cử động các vùng cơ trên phần mặt bị liệt.

4.6. Nhiễm trùng da

Nhiễm trùng da hoặc bội nhiễm là biến chứng thường thấy ở bệnh nhân mắc zona. Bất kỳ tổn thương ở vị trí nào trên da khi nhiễm bệnh cũng có nguy cơ bị bội nhiễm. Đặc biệt, trong giai đoạn mụn nước nếu như các bóng nước bị vỡ sẽ dẫn đến tình trạng các loại vi khuẩn, tụ cầu xâm nhập và dẫn đến tình trạng mưng mủ, chảy dịch, làm trầm trọng hơn các tổn thương da, khiến cho bệnh trở nặng và dễ để lại sẹo xấu.

Khi bị nhiễm trùng da sẽ ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh, kéo dài cảm giác đau đớn, nóng rát, khó chịu,… khiến người bệnh áp lực. Nguy hiểm hơn, nếu không được xử lý sớm các tổn thương da có thể lan rộng đến các vùng khác trên cơ thể, dẫn đến nhiễm trùng máu và nguy cơ tử vong cao.

4.7. Viêm phổi

Viêm phổi là biến chứng hiếm gặp nhưng nguy hiểm, chủ yếu xuất hiện ở các bệnh nhân đã suy giảm miễn dịch trước đó, cảnh báo nguy cơ tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

4.8. Đột quỵ

Nếu vi rút Varicella-Zoster gây bệnh zona lây đến não hoặc tủy sống, có khả năng xảy ra các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ và viêm màng não, đặc biệt ở người mắc bệnh zona mắt.

4.9. Viêm não, viêm màng não

Viêm não, màng não cũng là một biến chứng zona nguy hiểm, có thể xuất hiện sau vài ngày trong giai đoạn tổn thương da của người bệnh, đặc biệt là những người nhiễm zona tai. Vì tai có cấu tạo đặc biệt, thông với hệ thống não bộ, nhiều dây thần kinh dày đặc dưới da, cho nên khi vi rút xuất hiện và xâm nhập ở vị trí này sẽ làm tăng nguy cơ lây lan bệnh lên não. Nguy hiểm hơn ở những tổn thương da ở phía trong ống tai, khu vực màng nhĩ vì đây là những vùng khó chăm sóc, vệ sinh và dễ bị bội nhiễm. Bệnh nhân có thể đối mặt với nguy cơ gặp phải các tình trạng nguy hiểm như liệt, động kinh hoặc tử vong nếu không được cứu chữa kịp thời.

4.10. Gây tổn thương vĩnh viễn cho hệ thần kinh và cột sống

Vi rút zona có thể gây ra một số biến chứng tổn thương vĩnh viễn đối với hệ thần kinh và cột sống. Một trong những biến chứng chính là đau thần kinh vĩnh viễn, được gọi là đau sau zona.

4.11. Nguy hiểm tới thai nhi

Bệnh zona khi mang thai hiếm khi gây biến chứng cho em bé. Nếu bà mẹ bị bệnh zona ngay trước khi sinh hoặc trong những ngày sau đó, hãy bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi tiếp xúc với vết phát ban của bệnh zona. Che vết phát ban và rửa tay thường xuyên là một biện pháp hữu hiệu.

5. Chẩn đoán bệnh

Để chẩn đoán bệnh zona kinh bác sĩ sẽ kiểm tra tình trạng phát ban và mụn nước và hỏi về các triệu chứng mà bệnh gây ra. Ngoài ra, bác sĩ sẽ lấy mẫu da hoặc chất dịch từ mụn nước để xét nghiệm nhằm xác định sự hiện diện của vi rút Varicella-Zoster.

6. Điều trị Zona

– Thuốc kháng vi rút: Các loại thuốc này làm giảm sự khó chịu và chấm dứt sớm các triệu chứng trong vòng 72 giờ kể từ khi có dấu hiệu phát bệnh. Thuốc kháng vi rút có một số loại phổ biến như: Acyclovir, Famciclovir, Valacyclovir.

– Thuốc giảm đau không kê theo đơn: Acetaminophen; Ibuprofen… để giảm sự khó chịu và làm dịu các triệu chứng do zona thần kinh gây ra.

– Thuốc khác: Tùy theo trường hợp cụ thể, những loại thuốc này được kê theo đơn khi nhiễm vi khuẩn do phát ban bệnh zona với tác dụng giảm đau, chống viêm, chẳng hạn pregabalin, gabapentin, prednisone,…

7. Phòng bệnh Zona

7.1. Tiêm Vắc xin phòng bệnh zona

Vắc xin zoster tái tổ hợp (Shingrix) là cách tốt nhất để phòng bệnh zona và các biến chứng. Hai liều có hiệu quả hơn 90% để bảo vệ người lớn từ 50 tuổi trở lên có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh. Khả năng miễn dịch duy trì mạnh mẽ trong ít nhất 7 năm đầu tiên sau khi tiêm chủng. Vắc xin  kém hiệu quả hơn ở những người có hệ thống miễn dịch yếu.

7.2. Hạn chế tiếp xúc với các vết mẩn ngứa của người bệnh

Bệnh zona lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với chất lỏng từ mụn nước phát ban. Vi rút có thể lây sang người chưa tiêm vắc xin phòng bệnh zona và chưa bao giờ bị thủy đậu. Ngay cả khi một người đã được tiêm ngừa bệnh zona, họ vẫn có nguy cơ mắc bị lây nhiễm vi rút zona nhưng rủi ro, biến chứng của bệnh thấp hơn.

Bên cạnh đó, những người có tiền sử bệnh zona có nguy cơ tái nhiễm cao. Cần lưu ý, vi rút zona chỉ có thể lây khi mụn nước phát ban xuất hiện, còn trước khi chúng xuất hiện hoặc sau khi đã đóng vảy thì khả năng lây nhiễm gần như không có.

Để tránh bị lây nhiễm vi rút zona cho người khác, bệnh nhân cần thực hiện các bước che chắn vết phát ban, không chạm vào chúng khi chúng chưa đóng vảy. Đặc biệt, không tiếp xúc với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ có đề kháng yếu, nhẹ cân, phụ nữ đang mang thai nhưng chưa tiêm vắc xin phòng zona, vắc xin thủy đậu, người già, người có hệ miễn dịch yếu,…

Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.

CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com