Vai trò của hệ miễn dịch với cơ thể

Con người nhờ có hệ miễn dịch mà đã chiến thắng được rất nhiều bệnh khác nhau. Một trong những thành tựu lớn nhất của y học là phát minh ra vắc-xin, dựa trên nguyên lý của miễn dịch học. Vắc-xin đã làm thay đổi đời sống của con người.

1. Vai trò của hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch đóng vai trò quyết định trong việc bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh. Hệ miễn dịch bảo vệ cơ thể thông qua các phản ứng miễn dịch.

Khi hệ miễn dịch của cơ thể suy giảm chức năng (do tuổi tác hoặc do bệnh lý), các tác nhân gây bệnh như: vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng, nấm và độc tố có thể tấn công cơ thể, từ đó dẫn đến một số căn bệnh.

Hoạt động của hệ miễn dịch cũng có thể bị rối loạn dẫn đến một số bệnh như: dị ứng và quá mẫn cảm với một số chất (nội sinh hoặc ngoại sinh). Lúc này, hệ miễn dịch bị lỗi sẽ tự động chiến đấu với các yếu tố không quá nguy hiểm, ví dụ như phấn hoa hoặc lông động vật, khiến cơ thể trở nên nhạy cảm hơn khi tiếp xúc với chúng.   

      Ngoài ra, hệ miễn dịch cũng đóng vai trò chính trong quá trình thải ghép ở những bệnh nhân thực hiện phẫu thuật cấy ghép thay thế các mô hoặc cơ quan nội tạng. Rối loạn miễn dịch còn gây ra những bệnh lý khác như:

• Các bệnh tự miễn: tiểu đường ở trẻ vị thành niên, viêm khớp dạng thấp và thiếu máu.
• Các bệnh suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS (hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người) và suy giảm miễn dịch kết hợp nghiêm trọng.

2. Các tế bào tham gia hoạt động của Hệ miễn dịch

Thành phần chính trong hệ miễn dịch chính là các tế bào bạch cầu. Các  bạch cầu thông thường sẽ được lưu thông trong máu và có thể di chuyển đến mọi vùng cơ quan trên cơ thể thông qua hệ thống mạch máu (động mạch, tĩnh mạch, mao mạch, mạch bạch huyết). Các bạch cầu sẽ liên tục “rà soát” mọi ngóc ngách trong cơ thể con người để có thể tìm kiếm, phát hiện và kịp thời ngăn chặn các tác nhân gây hại cho cơ thể thông qua các phản ứng miễn dịch.

Hệ thống các tế bào bạch cầu được phân bổ tại tất cả các vùng trên cơ thể và tập trung tại các vùng cơ quan trọng điểm như: lá lách, tuyến ức, tủy xương và các hạch bạch huyết.

Các tế bào bạch cầu được chia làm 2 loại: tế bào lympho và tế bào thực bào. Mỗi loại lại có những nhiệm vụ khác nhau trong việc bảo vệ cơ thể. Cơ chế hoạt động của hệ miễn dịch cũng sẽ được chia thành nhiều dạng theo chức năng của tế bào thực bào và tế bào lympho.

    Thực bào là loại tế bào bạch cầu có chức năng chính là tiêu diệt mầm bệnh bằng cách bao trọn mầm bệnh, hấp thụ sau đó ăn nghiền nát và ăn các phần còn sót lại của mầm bệnh. Các tế bào thực bào cũng được chia làm các loại khác nhau với từng loại nhiệm vụ khác nhau như:

• Bạch cầu đơn nhân: số lượng lớn nhất và có rất nhiều vai trò khác nhau trong việc bảo vệ cơ thể.
• Bạch cầu trung tính: nhiệm vụ chính là tấn công các loại vi khuẩn.
• Đại thực bào: Tìm kiếm và phát hiện mầm bệnh, loại bỏ các tế bào đã hư hỏng.
• Tế bào mastocyte: Có vai trò trong việc làm lành vết thương, đồng thời chống lại một số mầm bệnh.
• Các tế bào lympho: Đây là thành phần trong hệ miễn dịch có vai trò chính là giúp chúng ta không bị tái nhiễm bệnh. Cụ thể, các tế bào lympho sẽ ghi nhớ những mầm bệnh nào đã từng xâm nhập vào cơ thể để đến khi chúng có vô tình quay lại thì các tế bào này sẽ ngay lập tức tiêu diệt được chúng một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất. Các tế bào lympho thông thường được sinh ra từ phần tủy xương và sẽ di chuyển đến mọi vùng cơ thể để tìm kiếm và tiêu diệt mầm bệnh, một số tế bào lympho sẽ được giữ lại vùng tủy xương với vai trò quan trọng khác.
• Các tế bào lympho được chia ra làm 2 loại là: tế bào lympho B (tạo ra các kháng thể và truyền tin về các tác nhân cho tế bào lympho T) và tế bào lympho T (tiêu diệt các tế bào đã bị tổn thương và tiếp tục truyền tin cảnh báo đến các tế bào bạch cầu khác). Mặc dù các tế bào trong hệ miễn dịch đều có các nhiệm vụ khác nhau trong việc bảo vệ cơ thể con người, thế nhưng chúng lại có sự liên kết chặt chẽ, khăng khít, hỗ trợ lẫn nhau trong việc phát hiện cũng như tiêu diệt kẻ thù.

3. Phương thức hoạt động của Hệ miễn dịch

3.1. Bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm bệnh bằng phản ứng miễn dịch

Hệ miễn dịch là hệ thống phòng thủ tự nhiên của cơ thể. Trong khi đó, các tác nhân gây bệnh (những kẻ xâm lược) khiến con người mắc bệnh bao gồm vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng, độc tố và nấm. Chúng có mặt ở khắp mọi nơi trong tự nhiên như trong nhà, nơi làm việc và môi trường sống.

Hệ miễn dịch có thể nhận ra hàng triệu kháng nguyên khác nhau và sẽ phát huy toàn bộ chức năng cần thiết để loại bỏ hầu hết những yếu tố gây bệnh xâm nhập. Nếu hoạt động một cách bình thường, hệ thống phòng thủ phức tạp này có thể ngăn chặn các vấn đề sức khỏe từ cảm lạnh thông thường cho đến ung thư nguy hiểm.

Phản ứng miễn dịch được diễn ra như sau:

• Bước 1: Một hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ bảo vệ con người bằng cách tạo ra một rào cản ngăn chặn mầm bệnh hoặc kháng nguyên lạ xâm nhập vào cơ thể.
• Bước 2: Nếu chúng có thể vượt qua khỏi hàng rào, hệ miễn dịch tiếp tục sản sinh các tế bào bạch cầu, cũng như các hóa chất và protein khác (còn được gọi là kháng thể) nhằm tấn công và phá hủy những yếu tố lạ có thể gây hại này. Hệ miễn dịch sẽ làm mọi cách để tìm ra và loại bỏ kháng nguyên trước khi chúng bắt đầu phân chia.
• Bước 3: Trong trường hợp thất bại, hệ thống phòng thủ của cơ thể còn tăng cường hoạt động mạnh mẽ hơn nữa để kìm hãm, không để cho mầm mống gây bệnh phát triển.

3.2. Tạo kháng thể chống bệnh cũ tái phát

Con người khi mới được sinh ra sẽ có khả năng và mức độ miễn dịch, sức đề kháng nhất định, song khả năng miễn dịch sẽ được cải thiện dần theo thời gian. Khi trẻ em thường xuyên mắc các bệnh cảm vặt, hệ thống miễn dịch sẽ tạo ra một “ngân hàng” kháng thể trong lần đầu tiên tiếp xúc với căn bệnh và hình thành khả năng chống lại chúng trong tương lai. Đưa những mầm bệnh đã được làm yếu vào trong cơ thể nhằm tạo điều kiện cho hệ miễn dịch chiến thắng, tạo ra kháng thể và ngăn chặn bệnh tái phát cũng chính là nguyên lý mà vắc xin hoạt động.

Tuy nhiên, hệ miễn dịch sẽ trở nên kém hiệu quả hơn khi con người già đi. Suy giảm miễn dịch có thể khiến họ yếu dần và dễ mắc bệnh, phổ biến là viêm khớp và ngay cả là một số loại ung thư.

4. Tăng cường miễn dịch

Có một số loại thuốc hay chất bổ sung có thể làm tăng tác dụng của hệ miễn dịch. Mặt khác, những thói quen sống lành mạnh có thể giúp cải thiện, tăng cường chức năng của hệ miễn dịch, cụ thể là:

• Tập thể dục thường xuyên:

Lười vận động không chỉ khiến cho cơ thể cảm thấy uể oải mà còn làm yếu đi hệ miễn dịch và sức đề kháng. Ngược lại, chỉ cần những bài tập thể dục nhẹ nhàng, ví dụ như đi bộ nhanh, cũng giúp kích thích các tế bào bạch cầu hoạt động tốt hơn, giải phóng hormone endorphin có khả năng giảm đau, giảm căng thẳng và ngủ ngon hơn, từ đó cải thiện khả năng miễn dịch.

• Ăn khoa học, lành mạnh; uống đủ nước:

Thừa cân và béo phì kéo sức khỏe và khả năng miễn dịch của con người giảm xuống. Do đó, dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng giúp hệ miễn dịch và sức đề kháng hoạt động tốt. Bên cạnh rau củ và trái cây giàu vitamin cũng như chất chống oxy hóa, tỏi và một số loại nấm cũng có công dụng kháng sinh, tăng cường sức đề kháng.

• Ngủ đủ giấc:

Ngủ giúp ngăn chặn các tế bào khỏi bị tổn hại và suy yếu. Thiếu ngủ sẽ khiến cơ thể mệt mỏi và dễ mắc bệnh hơn. Một người trưởng thành cần ngủ 7-8 giờ mỗi ngày. Mặt khác, một giấc ngủ sâu và đủ được xem như liều thuốc chữa bệnh tuyệt vời cho cơ thể con người.

• Kiểm soát căng thẳng:

Khi căng thẳng, cơ thể sẽ tiết ra các hormone như cortisol và adrenaline làm suy yếu hệ thống miễn dịch. Căng thẳng trong một thời gian dài khiến con người dễ mắc các bệnh từ thông thường cho đến nghiêm trọng hơn, bao gồm tim mạch, dạ dầy và tăng huyết áp. Thực hành thiền hoặc tập yoga là cách để giảm căng thẳng, cải thiện sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống.

• Không lạm dụng rượu bia và chất kích thích:

Uống rượu với số lượng nhất định có thể đem lại lợi ích cho sức khỏe. Nhưng nếu lạm dụng rượu, bia và chất kích thích sẽ gây ức chế chức năng của các tế bào bạch cầu, làm giảm sức đề kháng và suy yếu hệ miễn dịch của cơ thể.

• Sống hạnh phúc:

Những người có đời sống tinh thần với tình bạn và tình yêu tốt đẹp thường có xu hướng khỏe mạnh hơn. Một nghiên cứu cho thấy mức protein trong hệ thống miễn dịch, gọi là immunoglobulin A (IgA), sẽ tăng cao hơn ở người trưởng thành có quan hệ tình dục đều đặn và lành mạnh. Sống hạnh phúc sẽ hỗ trợ hệ miễn dịch bằng cách giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ, bảo vệ toàn diện cơ thể khỏi các căn bệnh một cách tự nhiên mà không cần dùng đến bất kỳ loại thuốc nào. Tóm lại, vai trò của hệ thống miễn dịch là thực hiện các phản ứng nhanh và chuyên biệt nhằm bảo vệ cơ thể chống lại những mầm bệnh cả ngoại lai và nội tại. Sức đề kháng của cơ thể đối với những đợt cảm cúm thông thường cho đến một số bệnh lý nguy hiểm cho thấy tầm quan trọng của hệ miễn dịch. Mặc dù các rối loạn liên quan đến hệ miễn dịch và sức đề kháng thường rất khó ngăn chặn, con người vẫn có thể tạo dựng hệ miễn dịch của cơ thể mạnh mẽ hơn nhờ vào lối sống khoa học và sự phối hợp chặt chẽ với bác sĩ nếu mắc bệnh.

Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.

CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.213.968
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com