DỊ ỨNG

Dị ứng là một tình trạng bệnh lý mà hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một số chất lạ xâm nhập cơ thể. Phản ứng dị ứng có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào, tuy nhiên thường gặp hơn ở trẻ nhỏ hoặc những người có cơ địa dị ứng.   

1. Khái quát về dị ứng

Dị ứng là một phản ứng của hệ miễn dịch đối với các chất không gây hại với cơ thể như phấn hoa, chất tiết của côn trùng, lông động vật, hoặc thực phẩm,… Khi bị dị ứng, hệ thống miễn dịch sẽ chống lại các chất này  như với vi khuẩn hoặc vi rút.

Khi bị dị ứng, hệ thống miễn dịch sản xuất kháng thể để chống lại các tác nhân gây dị ứng, dẫn đến các triệu chứng như hắt hơi, ngứa, nổi mề đay và khó thở, viêm da, viêm mũi dị ứng hoặc rối loạn tiêu hóa.

Mức độ dị ứng biến đổi từ nhẹ sang nghiêm trọng và trong một số trường hợp có thể gây ra tình trạng sốc phản vệ cần được cấp cứu ngay lập tức. Mặc dù hầu hết các bệnh dị ứng không thể chữa khỏi nhưng các phương pháp điều trị hiện đại giúp kiểm soát và giảm thiểu biến chứng, cải thiện chất lượng sống cho những người mắc bệnh dị ứng.

2. Chất gây dị ứng (nguyên nhân dị ứng)

Có nhiều chất gây dị ứng, được tập hợp thành một số nhóm như sau:

2.1. Thực phẩm

Dị ứng thực phẩm là hiện tượng hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng mạnh mẽ với các protein trong thực phẩm nhất định. Các triệu chứng xuất hiện ngay sau khi ăn như:

• Ngứa rộng khắp hoặc tại một vùng da cụ thể;
• Buồn nôn và nôn;
• Phát ban;
• Sưng ở khu vực miệng;
• Trong trường hợp nghiêm trọng, phản ứng có thể dẫn đến sốc phản vệ, một tình trạng cấp cứu y tế khẩn cấp.

Khoảng 4% – 6% trẻ em và 4% người lớn bị dị ứng với thực phẩm. Bất kỳ thực phẩm nào cũng có thể gây ra phản ứng như:

• Trứng;
• Sữa;
• Lạc (đậu phộng);
• Các loại hạt như hạnh nhân, hạt điều, quả và hạt thông;
• Cá, đặc biệt là các loại cá biển;
• Động vật có vỏ như cua, tôm, sò, sò huyết, ốc…
• Lúa mì;
• Đậu nành.

Dị ứng lúa mì (gluten) cũng phổ biến ở trẻ em, đặc biệt khi trẻ từ 12 tuổi dị ứng lúa mì sẽ phát triển nhanh hơn.

2.2. Môi trường

Yếu tố môi trường gây dị ứng qua đường hô hấp. Dị ứng qua đường hô hấp là những chất trong không khí mà cơ thể hít phải. Chúng bao gồm các chất gây dị ứng ảnh hưởng đến cơ thể quanh năm (chất gây dị ứng lâu năm) và chất gây dị ứng theo mùa. Các triệu chứng dị ứng hít phải bao gồm:

• Sổ mũi;
• Nghẹt mũi;
• Ngứa mũi;
• Hắt xì;
• Ngứa mắt;
• Chảy nước mắt.

Đối với những người mắc bệnh hen suyễn, dị ứng hô hấp có thể làm tăng nguy cơ hoặc làm nặng thêm tình trạng khó thở và thở khò khè.

2.3. Thời tiết

Dị ứng theo mùa bao gồm các loại phấn hoa. Phấn hoa là các vi bào tử từ cây, cỏ hoặc cỏ dại xuất hiện dưới dạng bụi mịn trên bề mặt hoặc bay lơ lửng trong không khí. Phấn hoa cây thường xuất hiện vào mùa xuân, phấn hoa cỏ dại thường xuất hiện vào mùa thu.

2.4. Mỹ phẩm

Các chất gây dị ứng trong mỹ phẩm bao gồm hương liệu, chất bảo quản hoặc các thành phần khác gây kích ứng da hoặc phản ứng dị ứng.

2.5. Thuốc

Một số loại thuốc (thảo dược, thuốc không kê đơn hoặc thuốc kê đơn, đặc biệt là một số loại kháng sinh) phổ biến gây dị ứng bao gồm:

• Thuốc kháng sinh;
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID);
• Insulin;
• Thuốc hóa trị.

Các triệu chứng dị ứng thuốc bao gồm:

• Phát ban;
• Nổi mề đay;
• Ngứa;
• Hụt hơi

– Sưng tấy.

– Cá biệt, có trường hợp chỉ thấy cảm giác lâng lâng.

2.6. Vật nuôi

Protein trong da, nước bọt, hoặc nước tiểu của các loài vật nuôi có thể gây dị ứng, đặc biệt với những người có làn da nhạy cảm.

2.7. Mùi

Mùi hương từ nước hoa, chất tẩy rửa, hoặc các sản phẩm khác gây kích ứng mũi và đường hô hấp.

2.8. Mủ cao su

Một số người dị ứng với latex, loại mủ cao su tự nhiên được sử dụng trong găng tay cao su, bóng bay, bao cao su, băng bó và bóng cao su. Mủ cao su gây kích ứng da. Ngoài ra, còn xuất hiện các triệu chứng khác như nổi mề đay, sổ mũi, ngứa mũi và khó thở xuất hiện ngay sau vài phút kể từ khi tiếp xúc với chất gây dị ứng.

2.9. Nọc độc/côn trùng đốt

Côn trùng đốt có khả năng chuyển truyền nọc độc, một chất gây hại cho cơ thể. Nọc độc trong vết côn trùng đốt có thể gây ra phản ứng dị ứng. Các loại côn trùng đốt phổ biến gồm ong, kiến lửa,…

Phản ứng dị ứng do nọc độc gây ra các triệu chứng như khó thở, nổi mề đay, sưng ở mặt, miệng hoặc cổ họng, khò khè, khó nuốt, mạch nhanh, chóng mặt và giảm huyết áp.

 3. Triệu chứng

Khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng, cơ thể có thể phản ứng qua nhiều biểu hiện khác nhau tuỳ thuộc vào chất gây dị ứng và cơ quan đích. Một số dấu hiệu phổ biến bao gồm:

– Triệu chứng ban đầu của dị ứng là tắc mũi, cảm giác ngứa ở mũi và họng, tiết đờm, ho và khó thở do hít phải các chất gây dị ứng.

– Khi mắt tiếp xúc với chất gây dị ứng, người bệnh cảm thấy ngứa mắt, nước mắt chảy ra, đỏ và sưng vùng mắt.

– Nếu ăn phải thực phẩm gây dị ứng, người bệnh sẽ buồn nôn, nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy hoặc thậm chí sốc phản vệ.

– Tiếp xúc với chất gây dị ứng qua da gây ra các phản ứng như phát ban, mề đay, ngứa, nổi mụn nước, hoặc bong tróc da.

– Dị ứng thuốc ảnh hưởng đến toàn thân và gây ra nhiều triệu chứng khác nhau.

Mỗi người sẽ có phản ứng khác nhau tùy thuộc vào cơ địa và tình trạng sức khỏe. Nếu nhận thấy bất kỳ triệu chứng dị ứng nào như đã mô tả ở  trên, người bệnh hãy đến cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời.

 4. Xếp loại dị ứng

Có thể xếp một số loại dị ứng thường gặp như sau:

4.1. Sốc phản vệ

Sốc phản vệ (phản ứng phản vệ) là phản ứng dị ứng nghiêm trọng và có thể đe dọa đến tính mạng. Bệnh xảy ra rất nhanh, chỉ trong vài giây hoặc ít phút sau khi dị ứng với thức ăn, thuốc hoặc nọc độc của côn trùng.

Hệ thống miễn dịch sẽ giải phóng một lượng lớn hóa chất ra ngoài, khiến cơ thể rơi vào tình trạng sốc, huyết áp giảm đột ngột và đường hô hấp bị thu hẹp gây khó thở. Mạch đập trở nên yếu và nhanh, người bệnh phát ban da, buồn nôn và nôn mửa. Các triệu chứng của sốc phản vệ bao gồm:

• Phản ứng da như ngứa và nổi mề đay;
• Da bị đỏ hoặc tái nhợt;
• Huyết áp thấp (hạ huyết áp);
• Co thắt đường hô hấp và sưng lưỡi hoặc cổ họng, có thể gây khò khè và khó thở;
• Mạch đập yếu và nhanh;
• Buồn nôn, nôn mửa hoặc tiêu chảy;
• Chóng mặt hoặc ngất xỉu.

Sốc phản vệ cần được điều trị ngay lập tức bằng cách tiêm epinephrine do nhân viên y tế có chuyên môn thực hiện và sau đó phải chuyển người bệnh đến phòng cấp cứu. Nếu không được điều trị kịp thời, sốc phản vệ có thể gây tử vong.

4.2. Hen suyễn

Dị ứng hen suyễn xảy ra khi đường hô hấp của người bệnh trở nên nhạy cảm với các chất gây dị ứng như phấn hoa, lông động vật, hoặc nấm mốc. Khi hít phải các chất này, hệ thống miễn dịch sẽ phản ứng quá mức, làm cho các cơ quanh đường hô hấp co lại, dẫn đến viêm và đầy chất nhầy. Các triệu chứng bao gồm khó thở, ho, khò khè, nghẹt mũi, ngứa mắt và phát ban.

4.3. Viêm da dị ứng

Viêm da dị ứng (bệnh chàm) xuất hiện khá phổ biến, gây ra các triệu chứng như:

• Da khô, nứt, bong tróc;
• Đỏ da;
• Ngứa, có thể rất nặng;
• Tổn thương da đau đớn;
• Thay đổi màu da tại vùng bị phát ban;
• Da dày lên tại vùng bị phát ban;
• Phồng rộp chứa dịch.

4.4. Dị ứng do môi trường

Hạt nhỏ là nguyên nhân gây ra dị ứng do môi trường. Khi hít các loại hạt này, gây viêm và sưng đường mũi, các mô xung quanh mắt. Từ đó, dẫn đến các triệu chứng như ngứa, chảy nước mắt, nghẹt mũi, sổ mũi và hắt hơi.

Các chất gây dị ứng trong không khí phổ biến bao gồm:

• Mạt bụi khá nhỏ, thường ở trong nệm, lò xo hộp, ghế sofa, gối, thảm và các vật dụng gia đình khác.
• Nấm mốc được tìm thấy trong nhà hoặc trong không gian ẩm ướt như nhà bếp, phòng tắm, gốc cây,…
• Thú cưng tiết ra protein trong mồ hôi của chúng (rụng ra trong lông hoặc tế bào da chết) và nước bọt gây ra phản ứng dị ứng.

–  Phấn hoa được phát ra bởi thực vật và cây cối trong những thời điểm nhất định trong năm.

4.5. Dị ứng do thời tiết

Khi thời tiết khô, gió làm tăng các triệu chứng dị ứng do có bụi phấn và nấm mốc. Ngoài ra, ngày lạnh cũng xuất hiện các dấu hiệu như da đỏ, chóng mặt, sưng môi/họng và mề đay. Các triệu chứng của dị ứng do thời tiết bao gồm:

• Chảy nước mũi;
• Nghẹt mũi;
• Ngứa mắt;
• Chảy nước mắt;
• Ngứa da;
• Hắt hơi;
• Ho;
• Mệt mỏi;
• Khò khè;

–    Da khô, bong tróc.

4.6. Dị ứng thực phẩm

Dị ứng thực phẩm gây ra các triệu chứng:

• Ngứa ran trong miệng;
• Sưng môi, lưỡi, mặt hoặc cổ họng;
• Phát ban;

–    Sốc phản vệ.

4.7. Dị ứng mỹ phẩm

Triệu chứng của dị ứng do mỹ phẩm thường bao gồm:

• Da đỏ ửng, nóng rát và châm chích;
• Xuất hiện các mẩn đỏ có kích thước đa dạng;
• Da sần sùi và kém mịn màng;
• Một số trường hợp xuất hiện mụn nước nhỏ hoặc mụn viêm sưng to;
• Làn da mỏng, nhạy cảm và dễ bắt nắng;
• Tổn thương da có thể gây ngứa và đau rát.

Nếu gặp phải các triệu chứng này sau khi sử dụng mỹ phẩm, hãy ngưng sử dụng sản phẩm và tham khảo ý kiến của bác sĩ da liễu để được tư vấn và điều trị phù hợp. Để phòng tránh dị ứng mỹ phẩm, nên thử nghiệm sản phẩm trên một phần nhỏ da trước khi sử dụng rộng rãi.

4.8. Dị ứng do côn trùng

Dị ứng do côn trùng đốt có thể gây ra:

• Một vùng sưng tấy lớn (phù nề) tại chỗ bị đốt;
• Ngứa hoặc phát ban khắp cơ thể;
• Ho, tức ngực, thở khò khè hoặc khó thở;
• Sốc phản vệ.

5. Điều trị

Để điều trị dị ứng hiệu quả nhất, nên tránh xa hoặc hạn chế sử dụng các chất gây kích ứng. Tuy nhiên, thường khó mà hoàn toàn loại bỏ hoặc ngăn chặn triệu chứng dị ứng. Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa để kiểm soát tình trạng này.

6. Phòng Dị ứng

Không có cách nào để ngăn ngừa dị ứng. Nhưng có những cách để ngăn chặn các triệu chứng xảy ra. Cách tốt nhất để ngăn ngừa các triệu chứng dị ứng là tránh xa các chất gây dị ứng.

– Để tránh dị ứng, cách tốt nhất nên giữ khoảng cách với những chất gây kích ứng. Ngoài ra, cần sử dụng thuốc kháng histamine hoặc các loại thuốc khác hàng ngày để kiểm soát triệu chứng.

– Nếu cơ thể dễ bị dị ứng với động vật, tránh việc vuốt ve, ôm, hoặc hôn. Hạn chế đặt chúng ở phòng ngủ và trên nội thất.

– Thường xuyên hút bụi thảm, làm sạch thảm và các bề mặt khác để loại bỏ bụi, lông động vật, phấn hoa,…

– Nên dùng máy lọc không khí trong nhà vì chúng giúp loại bỏ chất gây dị ứng khỏi không khí trong môi trường.

Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.

CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com