BỆNH LUPUS BAN ĐỎ HỆ THỐNG

Lupus ban đỏ hệ thống làm một bệnh lý viêm tự miễn mạn tính. Bệnh biểu ở nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể, xảy ra chủ yếu ở phụ nữ trẻ tuổi (trong giai đoạn sinh đẻ).

1. Khái niệm về bệnh lupus ban đỏ hệ thống

Bệnh lupus ban đỏ hệ thống (còn được gọi là SLE hoặc lupus), là một bệnh mạn tính kéo dài có thể biểu hiện ở bất kỳ cơ quan nào trong cơ thể. Các triệu chứng của lupus ban đỏ hệ thống thường giống với nhiều bệnh nên đôi khi người ta thường nhầm bệnh này với các vấn đề sức khỏe khác. Hầu hết bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi và xuất hiện vết hồng ban hình cánh bướm, đau trên mặt, sưng khớp và sốt.

Đây là một bệnh lý tự miễn do cơ thể sản xuất ra các tự kháng thể, các tự kháng thể này tấn công các cơ quan của cơ thể và gây ra các biểu hiện bệnh. Bệnh thường gặp ở độ tuổi 20-40, nữ nhiều hơn nam, có tính chất gia đình nhưng khả năng con cái mắc bệnh là rất thấp. Bệnh chưa có thuốc điều trị khỏi hoàn toàn. Việc điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng. Bệnh tiến triển gây ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và tính mạng của bệnh nhân nên cần được phát hiện sớm và theo dõi điều trị thường xuyên.

 2. Nguyên nhân bệnh lupus ban đỏ hệ thống

Hệ miễn dịch được xem là lá chắn và đội quân phòng vệ của cơ thể. Hệ miễn dịch bảo vệ cơ thể bằng cách sinh ra các kháng thể tấn công các vi khuẩn và tác nhân lạ xâm nhập, nếu hệ thống miễn dịch “bị lỗi”, thay vì tạo kháng thể phòng bệnh thì lại tự tấn công ngược lại lại các mô lành của cơ thể. Lâu dần các tế bào miễn dịch khác cũng sẽ tham gia vào cuộc “nội chiến” này dẫn tới quá trình viêm và tổn thương các mô trong hệ thống.

Đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa lý giải được nguyên nhân tại sao xuất hiện các phản ứng này. Theo nhiều nghiên cứu đó có thể là do một sự kết hợp các yếu tố di truyền, nội tiết tố và môi trường. Yếu tố môi trường này có thể là vi rút, ánh nắng, dị ứng và tác nhân như ô nhiễm hay bụi. Người mắc bệnh lupus cũng có thể suy giảm khả năng đào thải các tế bào cũ và bị tổn thương ra ngoài cơ thể, điều này dẫn đến các phản ứng miễn dịch bất thường.

2.1. Nội tiết tố

Hormone được xem là sứ giả của cơ thể vì chúng tham gia vào điều chỉnh nhiều chức năng của cơ thể. Bởi vì cứ 10 trường hợp lupus thì có 9 trường hợp là ở nữ giới, vì vậy các nhà nghiên cứu đã xem xét mối quan hệ giữa estrogen và bệnh lupus.

Trong khi nam giới và phụ nữ đều sản xuất estrogen, thì ở nữ giới lượng estrogen được sản xuất nhiều hơn. Nhiều phụ nữ có thêm các triệu chứng lupus trước kỳ kinh nguyệt hoặc trong khi mang thai khi sản xuất estrogen cao. Điều này có thể cho thấy rằng estrogen bằng cách nào đó ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng của bệnh lupus.

Các nhà nghiên cứu từ lâu đã lo ngại rằng hormone nữ estrogen hoặc điều trị bằng estrogen có thể gây ra bệnh lupus hoặc làm cho bệnh nặng hơn. Tuy nhiên dựa vào các nghiên cứu gần đây, kết quả cho thấy việc sử dụng estrogen trong trị liệu có thể dẫn tới việc kích hoạt một số đợt cấp lupus ở dạng nhẹ hoặc vừa, tuy nhiên điều này không làm các triệu chứng bệnh trở nên tăng nặng hoặc gây bùng phát bệnh dữ dội.

2.2. Di truyền học

Hiện nay đã xác định được hơn 50 gene có liên kết với bệnh lupus. Những gene này thường thấy ở những người mắc bệnh lupus hơn những người không mắc bệnh. Hầu hết các gene này không được chứng minh là trực tiếp gây ra bệnh lupus nhưng chúng được cho là góp phần gây ra bệnh.

Trong hầu hết các trường hợp việc xác định trên gene là không đủ. Điều này đặc biệt rõ ràng với các cặp song sinh được nuôi dưỡng trong cùng một môi trường và có các đặc điểm di truyền giống nhau nhưng chỉ một người phát triển bệnh lupus. Mặc dù, khi một trong hai bé song sinh giống hệt nhau mắc bệnh lupus, thì khả năng người còn lại có nguy cơ bị bệnh cũng sẽ tăng lên (30% nguy cơ ở những cặp song sinh cùng trứng; 5-10% nguy cơ cho những cặp song sinh khác trứng).

Lupus có thể phát triển ở những người không có tiền sử gia đình mắc bệnh này, nhưng có mắc các bệnh tự miễn khác ở một số thành viên trong gia đình.

Một số nhóm dân tộc nhất định như người gốc Phi, người Châu Á, người Tây Ban Nha, người Latinh, người Mỹ bản địa, người Hawaii bản địa hoặc người gốc Đảo Thái Bình Dương có nguy cơ phát triển bệnh lupus cao hơn điều này được giải thích có thể liên quan đến mã gene chung.

2.3. Môi trường

Hầu hết các nhà nghiên cứu ngày nay đều nghĩ rằng một tác nhân môi trường chẳng hạn như vi rút hoặc một số chất hóa học tác động ngẫu nhiên đến một cá nhân nhạy cảm về mặt di truyền sẽ có thể gây bệnh. Hiện nay vẫn chưa xác định được tác nhân môi trường cụ thể nhưng các giả thuyết vẫn được đặt ra.

Các yếu tố môi trường có thể kích hoạt bệnh lupus và gây ra các cơn bùng phát vẫn chưa được biết đầy đủ, nhưng các yếu tố phổ biến nhất được nghiên cứu là tia cực tím (UVA và UVB); sự nhiễm trùng và tiếp xúc với bụi silic trong môi trường nông nghiệp hoặc công nghiệp.

Một số các yếu tố môi trường khác tiềm ẩn gây bệnh gồm:

– Tia cực tím từ mặt trời và/hoặc ánh đèn huỳnh quang;

– Nhiễm trùng, cảm lạnh hoặc bệnh do vi rút;

– Mệt mỏi, kiệt sức kéo dài;

– Căng thẳng cảm xúc, trải qua một số biến cố trong cuộc sống;

– Thuốc Sulfamid khiến một người nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời.

3. Triệu chứng bệnh lupus ban đỏ hệ thống

Các triệu chứng bệnh có sự khác nhau ở mỗi người, triệu chứng này có thể đến và biến mất, nhẹ hoặc nghiêm trọng. Bệnh có thể ảnh hưởng đến một vùng hoặc nhiều vùng trên cơ thể. Vì bệnh lupus có thể ảnh hưởng đến rất nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể, nên nó có thể gây ra rất nhiều triệu chứng khác nhau. Và cũng có thể người bị lupus không có tất cả các triệu chứng.

Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau khớp: Khớp đau, cứng và sưng tấy, đặc biệt là vào buổi sáng. Mức độ có thể nhẹ và dần dần tăng nặng với các biểu hiện rõ ràng hơn, các triệu chứng này cũng có thể đến và tự thoái lui trong một khoảng thời gian.
• Mệt mỏi: Có đến 90% người bị lupus ban đỏ chia sẻ rằng họ đã trải qua những giai đoạn vô cùng mệt mỏi. Nhiều người ngủ quá nhiều vào buổi trưa và mất ngủ vào buổi tối, tình trạng này kéo dài dẫn đến suy nhược cơ thể.
• Sốt không rõ nguyên nhân: Đây là một trong những triệu chứng khởi phát và thường gặp ở những người bị bệnh, những cơn sốt nhẹ xảy ra thường xuyên và lặp đi lặp lại, vì là cơn sốt nhẹ nên nhiều người thờ ơ và bỏ qua nó.
• Rụng tóc: Rụng tóc, thậm chí rụng từng mảng tóc lớn lộ da đầu, đây là tình trạng xảy ra khi viêm da, không chỉ tóc mà ở một số người còn bị tình trạng thưa râu, lông mi, lông mày. Bệnh có thể làm tóc trở nên yếu, cứng và dễ gãy rụng.
• Khô miệng, khô mắt: Bạn có thể cảm nhận được tình trạng này khi mắc lupus ban đỏ vì ở những người bệnh sẽ phát triển bệnh Sjogren, đây là một hội chứng rối loạn tự miễn dịch khác, bệnh này làm cho các tuyến chịu trách nhiệm về nước mắt và nước bọt hoạt động sai, và các tế bào lympho có thể tích tụ trong các tuyến. Trong một số trường hợp, phụ nữ bị lupus và Sjogren cũng có thể bị khô âm đạo và da.
• Phát ban trên da, trong đó phát ban dạng ” cánh bướm” xuất hiện ở hơn 50% số người bị lupus ban đỏ. Phát ban chủ yếu xuất hiện trên má và sống mũi và trở nên xấu hơn khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.

Ngoài ra còn có thể gặp một số triệu chứng khác như:

• Sút cân;
• Xuất hiện các vết loét ở miệng;
• Sưng hạch bạch huyết;
• Nhạy cảm với ánh sáng mặt trời;
• Khó chịu, bứt rứt;
• Bệnh có thể gây đau khớp, đặc biệt vào buổi sáng;
• Thần kinh – tâm thần: trầm cảm, rối loạn tâm thần, đau đầu, động kinh.

4. Chẩn đoán bệnh

Bệnh lupus ban đỏ hệ thống được chẩn đoán khi bệnh nhân có một số đặc điểm của bệnh bao gồm cả triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng:

Hiệp hội Thấp khớp Hoa Kỳ đã đưa ra các tiêu chí để hỗ trợ các bác sĩ trong việc chẩn đoán bệnh lupus ban đỏ là: một bệnh nhân cần có ít nhất 4 trong số 11 tiêu chí sau đây, cùng một lúc để được chẩn đoán mắc bệnh lupus. Các tiêu chí đó bao gồm:

• Phát ban hình cánh bướm trên má;
• Nổi mẩn đỏ, có vảy trên da gây sẹo;
• Nhạy cảm với ánh sáng: phản ứng da hoặc nhạy cảm với ánh sáng mặt trời;
• Loét miệng;
• Viêm khớp;
• Rối loạn thận: Có protein niệu hoặc hồng cầu trong nước tiểu;
• Rối loạn thần kinh: Co giật hoặc rối loạn tâm thần;
• Viêm màng phổi hoặc viêm màng ngoài tim;
• Rối loạn máu: số lượng hồng cầu thấp, số lượng bạch cầu thấp, giảm tế bào lympho hoặc giảm số lượng tiểu cầu trong máu;
• Rối loạn miễn dịch: có sự hiện diện của một số tế bào hoặc tự kháng thể, hoặc xét nghiệm dương tính giả đối với bệnh giang mai;
• Xét nghiệm kháng thể kháng nhân (ANA) dương tính.

5. Điều trị bệnh lupus ban đỏ hệ thống

Việc điều trị lupus ban đỏ hệ thống cần được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên khoa. Bệnh lupus ban đỏ hệ thống có thể gây tử vong nếu không điều trị thường xuyên do tổn thương các cơ quan nội tạng.  Bệnh cần theo dõi định kì tại cơ sở chuyên khoa, không tự ý sử dụng thuốc và dừng thuốc. Các nhóm thuốc được lựa chọn điều  trị:

– Steroids (prednisolone, medrol…): liều được bác sĩ điều chỉnh theo tình trạng bệnh.

– Thuốc chống viêm không steroid: chống viêm, giảm đau cơ, khớp.

– Thuốc chống sốt rét tổng hợp (chloroquin, HCQ): hiệu quả trong cải thiện tổn thương da, mệt mỏi, đau khớp. Khi sử dụng thuốc này cần khám mắt trước và trong quá trình điều trị.

– Thuốc ức chế miễn dịch (methotrexate, azathioprine, MMF, cyclophosphamide, ciclosporin,…): được chỉ định nếu bị lupus thể nặng

– Thuốc sinh học (Rituximab, Belimumab): cần có chỉ định và theo dõi chặt bởi các bác sĩ. Chi phí hiện còn đắt.

6. Những lưu ý khi bị Lupus ban đỏ hệ thống

– Tránh tiếp xúc ánh sáng mặt trời: mặc áo dài tay, đội mũ rộng vành khi ra nắng. Dùng kem chống nắng thường xuyên.

– Tránh các nhiễm khuẩn: do người bị bệnh lupus dễ nhiễm khuẩn hơn người khác.

– Có thai: khả năng có thai của bệnh nhân lupus không bị ảnh hưởng, nhưng có thai có thể làm bệnh nặng lên hoặc ảnh hưởng đến thai nhi. Bệnh nhân cần được bác sĩ tư vấn trước khi có thai và theo dõi trong suốt thai kì.

– Dùng thuốc: Không tự ý dừng thuốc và dùng các thuốc không rõ nguồn gốc (thuốc nam, thuốc bắc…). Cần tuân thủ điều trị và trao đổi với bác sĩ để dùng thuốc đầy đủ, hợp lý.

– Chế độ ăn: Ăn nhạt – hạn chế muối trong khẩu phần ăn, hạn chế đồ ăn ngọt, ăn đầy đủ dinh dưỡng. Không cần kiêng các đồ ăn thịt cá dầu mỡ nếu không có những rối loạn khác kèm theo.

– Bổ sung Canxi và các vitamin, vi chất, các khoáng chất khác khi cần thiết. Canxi đặc biệt cần bổ sung cho bệnh nhân lupus do dùng steroids kéo dài.

7. Phòng bệnh

Vì đây là bệnh tự miễn và nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa xác định nên khó có thể phòng ngừa việc phát bệnh lupus ban đỏ. Tuy nhiên một số đối tượng nguy cơ cao có thể dự phòng bệnh bằng cách để ý đến những dấu hiệu cảnh báo của bệnh như xuất hiện triệu chứng mệt mỏi, phát ban trên da theo dạng đặc trưng, đau bụng, đau khớp, chóng mặt. Việc phát hiện sớm triệu chứng giúp bệnh nhân có thể được chẩn đoán và điều trị sớm, giúp giảm tác động tiêu cực của bệnh đối với sức khỏe, giảm chi phí điều trị và thời gian vào bệnh viện.

Bên cạnh đó, nhóm đối tượng nguy cơ cao có thể chủ động phòng ngừa bằng cách:

• Hạn chế tiếp xúc ánh nắng mặt trời, sử dụng kem chống nắng, quần áo dài tay, khăn và mũ che chắn khi ra ngoài.
• Có lối sống khoa học, lành mạnh.
• Tiêm vắc xin để nâng cao hệ thống miễn dịch.
• Hạn chế dung nạp quá nhiều các thức ăn từ mỡ động vật, kiêng các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá…

Tác giả bài viết:
TS. Nguyễn Triệu Vân
Bác sĩ cao cấp, cố vấn chuyên môn của Napharco.

CÔNG TY TNHH DƯỢC PHẨM NAPHARCO
Địa chỉ: Đường D1, Khu công nghiệp Yên Mỹ II, Thị trấn Yên Mỹ, Huyện Yên Mỹ, Tỉnh Hưng Yên
Điện thoại: 02213.766.338
Hotline: 0916.953.559
Mail: napharcopharma.corp@gmail.com